Jamáíkà: Ìyàtọ̀ láàrin àwọn àtúnyẹ̀wò
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Ìlà 67:
|calling_code = 1 876
}}
'''Jamaika''' ({{pron-en|dʒəˈmeɪkə}}) je [[island nation|orile-ede erekusu]] ni [[Greater Antilles|Antilles Gbangba]], to je {{convert|234|km|mi|abbr=off}} ni gigun ati bi
{{convert|80|km|mi|abbr=off}} ni fife, ti isodipupo won je 11,100 km<sup>2</sup>. O budo
sinu [[Caribbean Sea|Okun Karibeani]], bi {{convert|145|km|mi|abbr=off}} guusu [[Cuba|Kuba]], ati {{convert|190|km|mi|abbr=off}} iwoorun [[Hispaniola]], erekusu to je ile fun awon orileabinibi-ileijoba [[Haiti]] ati [[Dominican Republic|Orile-ede Olominira Dominiki]]. Awon elede [[Arawakan languages|Arawak]] [[Indigenous peoples|abinibi]] eya [[Taíno]] ti won gbe nibe pe oruko erekusu ohun ni ''Xaymaca'', to tumosi "Ile Igi ati Omi", tabi "Ile Isun Omi".<ref name=taino>{{cite
web|url=http://web.archive.org/web/20071016055722/http://www.uctp.org/VocesIndigena.html |title=
Taíno Dictionary |illistrator= The United Confederation of Taíno People |accessdate=2007-
10-18|language=Spanish}}</ref> Nigba kan bi ini [[Habsburg Spain|Spein]] ti won si pe ibe ni ''{{lang|es|Santiago}}'', ni 1655 o di
ibiamusin Ilegeesi, ati leyin eyi o di ti Britani, toruko
re n je "Jamaica". Pelu awon eniyan ti won to
egbegberun 2.8, o je orile-ede keta [[English-
speaking world|anglophone]] to ni awon eniyan
pipojulo ni orile [[the Americas|Amerika]], leyin
awon orile-ede [[United States|Iparapo awon
Ipinle]] ati [[Canada|Kanada]]. O wa ninu
[[Commonwealth realm|ile Ajoni]] pelu [[Queen
Elizabeth II]] bi [[Head of State|Olori Orile-ede]].
[[Kingston, Jamaica|Kingston]] ni ilu titobijulo ati
oluilu re.
==Itan==
{{Main|History of Jamaica}}
Awon eya abinibi [[Arawak]] ati [[Taino]] ti won
gbera lati [[South America|Guusu Amerika]] budo
sori erekusu na larin odun 4000 ati 1000 kJ.<ref
name="primearticles1">{{cite
web|url=http://www.jamaicans.com/articles/primear
ticles/taino.shtml |title=The Taino of Jamaica
(Jamaica) |publisher=Jamaicans.com |date=2001-
04-01 |accessdate=2009-07-04}}</ref> Nigbati
[[Christopher Columbus]] de be ni 1494 o ba awon
abule to ju 200 lo nibe ti won ni awon olori abule
nibe. Ebado guusu Jamaika je ibi ti awon eniyan
posijulo nigbana, agaga layika agbegbe ti a mo loni
bi Old Harbour.<ref name="primearticles1"/> Awon
Tainos si je onibugbe Jamaika nigbati awon Geesi
gba idari ibe.<ref name="primearticles1"/>
Jamaican National Heritage Trust nsise lati wari, ki
won o si sakosile eri yiowu toba le wa nipa awon
[[Taino]]/[[Arawaks]].<ref>
[http://web.archive.org/web/20070928013715/http://
www.jnht.com/archaeology/barbican_rescue.php
Jamaican National Heritage Trust]</ref>
Christopher Columbus gba Jamaica fun Spein
leyin to bale sibe ni 1494. O se e se ko je pe ibi ti
Columbus bale si ni Dry Harbour, loni to n je
[[Discovery Bay, Jamaica|Discovery Bay]]. Maili
kan ni iwoorun [[Saint Ann Parish, Jamaica|St.
Ann's Bay]] ni ibi ibudo akoko awon ara Spein lori
erekusu na, [[Sevilla la Nueva (settlement)|Sevilla]],
ti won pati ni 1554 nitori opo awon olosa ti won ja
be.
Won ko oluilu ibe lo si [[Spanish Town]], loni to
budo si [[Saint Catherine Parish, Jamaica|parish of
St. Catherine]], lati odun 1534. Leyin eyi won pe ni
"Villa de la Vega". Spanish Town ni o ni
[[Cathedral|Ile isin]] to pejulo larin awon ibiamusin
Britani. Awon ara Ilegeesi fi tipatipa le awon ara
Spein kuro ni Ocho Rios ni St. Ann. Sugbon, o di
odun 1655, ni Tower Isle, ki awon ara Ilegeesi o to
gba ogba ologun awon ara Spein to gbeyin ni
Jamaica. Omo Spein to n je Don Cortez Arnoldo de
Yassi da abo bo Tower Hill (ibi ti Tower Isle wa)
lowo awon ara Ilegeesi fun odun marun, ki o to salo
si Kuba. Ibi to gba salo ni won n pe ni "Runaway
Bay", eyi na wa ni St. Ann. Oruko Montego Bay, to
je oluilu parish St. James, wa lati oruko lede Spein
''{{lang|es|manteca bahía}}'' (tabi Bay of Lard) fun
opo iye pupo [[boar]] ti won n lo fun lard-making
industry.<ref>{{cite
web|url=http://www.mobay.com/town4.htm
|title=Town of Montego Bay info
|publisher=Mobay.com |date=2007-05-07
|accessdate=2009-07-04}}</ref>
[[File:Morgan,Henry.jpg|thumb|160px|right|[[Henry
Morgan]] was a famous [[Piracy in the
Caribbean|Caribbean pirate]] and privateer who
had arrived in the West Indies as an indentured
servant, like many of the early settlers.<ref>
[http://www.historynet.com/henry-morgan-the-
pirate-who-invaded-panama-in-1671.htm Henry
Morgan: The Pirate Who Invaded Panama in 1671].
Historynet.com.</ref>]]
Ara Ilegeesi Admiral [[William Penn (admiral)|William
Penn]] (baba [[William Penn]] ti Pennsylvania) ati
Ogagun [[Robert Venables]] gba erekusu yi ni 1655.
Ni 1660, iye awon eniyan ni Jamaika je 4,500 awon
alawo funfun ati bi 1,500 melo awon alawo
dudu.<ref name="population">
[http://www.newadvent.org/cathen/08270a.htm
Donovan, J. (1910). Jamaica. In The Catholic
Encyclopedia. New York: Robert Appleton
Company].</ref> Lati bi awon odun 1670, awon
eniyan alawo dudu ni won je ogunlogo iye awon
eniyan nibe.<ref>
[http://findarticles.com/p/articles/mi_m2005/is_n1_v
28/ai_16106981/pg_2 A failed settler society:
marriage and demographic failure in early
Jamaica], ''Journal of Social History'', Fall, 1994, by
Trevor Burnard</ref>
Nigba ti awon ara Ilegeesi gba Jamaika ni 1655
olumusin ara Spein sa kuro nibe won si fi opolopo
awon omo eru won lati Afrika seyin. Ki awon ara
Ilegeesi o mo baa tun mu won leru, won salo si
agbegbe oke alapata ni ori erekusu yi, nibi ti won ti
darapo mo awon miran ti awon na ti sa kuro lowo
awon ara Spein tele lati lo gbe pelu awon [[Taínos]].
Awon eru ti won ti salo wonyi je mimo bi [[Jamaican
Maroons]], koja lu awon ara Britani ni orundun
18th. Awon iran won si n je oruko yi titi doni. Nigba
oko eru awon Maroon sedasile agbajo alominira
larin inu oke ile Jamaica niran deran.
Nigba awon odun 200 akoko ijoba Britani, Jamaika
di ikan ninu awon orile-ede to siwaju lagbaye to n
ta [[sugar|suga]] ati to n lo eru, nipa sise iye to ju
toonu 77,000 suga lo lododun larin 1820 ati 1824.
Leyin [[Slave Trade Act 1807|ipare owo eru]] (eyi
yato si oko eru gan ti won ko pare) ni 1807,<ref>
[http://countrystudies.us/caribbean-islands/8.htm
The Sugar Revolutions and Slavery], ''U.S. Library
of Congress''</ref> awon ara Britani mu awon ara
India ati ara Saina wa bi awon [[indentured
servant|oniwofa]] lati sise. Awon omo-omo awo
awon oniwofa lti Asia yi si wa ni Jamaika titi doni.
Nigba to fi di ibere orundun 19th, nitoripe Jamaica
gbokan le [[slavery|oko eru]] eyi ki awon eniyan
alawodudu (awon ara Afrika) o poju awon eniyan
alawofunfun (awon ara Europe) lo ni ipin 20 si 1.
Botilejepe awon Ilegeesi ti fi ofinde owo eru,
ifayawo won si awon ibiamusin si tun sele nigbana.
Ijoba Britani se ofin to lana ipare oko eru, sugbon
won tun lana lati se imudara igbe awon eru ibe.
Ninu awon ilanna yi ni ifofinde lilo egba ninu oko,
ifofinde nina awon obinrin, ikede pe awon eru
gbodo je gbigba laye lati gba ilana esin,
ipondandan pe awon eru gbodo ni ojo kan ninu
ose lati ta awon ogbin oko won, bakanna won si
tun fofinde awon oja ojo Aiku.
[[File:Jm-map.png|thumb|left|Map of Jamaica]]
Sugbon ni Jamaika, awon lana yi je lilodi di latowo
Ile-igbimo Asofin. Ileigbimo yi so pe awon eru
nitelorun ara won, won si lodi si itowobo Ileasofin
si oro to n lo ni erekusu ohun, botilejepe opo awon
to ni eru n beru pe ijidide awon eru le se.
|