Ogun Àgbáyé Kìíní: Ìyàtọ̀ láàrin àwọn àtúnyẹ̀wò

'''ÌJÀ OGUN ÀGBAYÉ KÌÍNÍ''' Láti ojóọjọ́ ti aláyé ti dáyé ni àwonàwọn ìwòìwọ̀ búburú bí i: jàgídígàgan, wàhálà. Irúkèrúdò ti wà nínú ìgbésí ayé omoọmọ ènìyàn. Rògbòdìyàn kò yé selèsẹlẹ̀, béèbẹ́ẹ̀ nì làásìgbò kò roko ìgbàgbé. ÌdàrúdàpòÌdàrúdàpọ̀ nínú ebíẹbí, Àríyànjiyàn láàárin òréọ̀rẹ́. GbónmisiGbọ́nmisi, omi ò to kò yé wáyé láàárín ìlú sí ilu, abúléko sí abúléko. Gbogbo àwonàwọn nnkannǹkan ló ń parapòparapọ̀ tí ó sì ń di ogun.

Tí a bá fi ojú sùnnnkùnsùnnǹkùn woo gun àgbáyé kìíní, a óò rí wí pé gbogbo rògbòdìyàn, àjàkú akátá tó wáyé, kò sèyìnsẹ̀yìn ìwà ìgbáraga, owú jíjejíjẹ, èmi ni mo jùójùọ́ lolọ, ìwoìwọ lo jùmí lolọ láàárín àwonàwọn omoọmọ adárúwurun. ÀwonÀwọn àgbà sì bòbọ̀ wónwọ́n “àìfàgbà fénìkanfẹ́nìkan ni kò jéjẹ́ káyé ó gún”. Nígbà tí enìkanẹnìkan bá rò pé òun ló momọ nnkannǹkan seṣe jú, èrò tòun ló tònàtọ̀nà jù, kò sí eniẹni tó gbódògbọ́dọ̀ ta ko ohun tí òun bá sosọ. ÀwonÀwọn nnkannǹkan wònyíwọ̀nyí tó máa ń bí ogun, nígbà tí elòmírà bá ta ko irúféirúfẹ́ èèyàn béèbẹ́ẹ̀ tàbí kí ó jejẹ gàba lé òun lórí. Bí ogun seṣe máa ń selèsẹlẹ̀ láàárin ìlú sí ìlú ló máa ń selèsẹlẹ̀ láàárín orílèorílẹ̀-èdè sí orílèorílẹ̀-èdè.

Ara àwonàwọn nnkannǹkan tí ó sokùn fa ogun àgbáyé àkókóàkọ́kọ́ nìyí Ogun àgbáyé àkókóàkọ́kọ́ yìí bèrèbẹ̀rẹ̀ láàárin orílèorílẹ̀-èdè méjì kan tí orúkoorúkọ wonwọn ń jéjẹ́ Austria-Humgary ati Serbia. Ìlú kékeré kan ní awonawọn orílèorílẹ̀-èdè méjèèjì yìí ń jà lé lórí. OrílèOrílẹ̀-èdè àkókóàkọ́kọ́ ló kókókọ́kọ́ gba ìlú yìí lówólọ́wọ́ èkejìẹ̀kẹjì nínú ogun kan tó wáyé ní odúnọdún 1908. OrílèOrílẹ̀-èdè kejì wá ń dún kòkò lajà láti gba ìtú yìí padà. Sáájú àsìkò yìí, àwonàwọn ìsèlèìsẹ̀lẹ̀ kan sèlèsẹ̀lẹ̀ tí ó bèrèbẹ̀rẹ̀ sí mú kí àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè àgbáyé máa seṣe gbún-ùn gbùn-ùn gbún-ùn sí ara wonwọn. Sáájú ogun àgbéyé kìíní, àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè ló máa ń jejẹ gàba lórí àwónàwọ́n orílèorílẹ̀-èdè mìíràn nígbà máà, kò pépẹ́ kò jìnnà tí àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè tí wónwọ́n ní mú sìn yìí bèrèbẹ̀rẹ̀ ń jà fún òmìnira.

OrílèOrílẹ̀-èdè [Belgium] gba òmìnìra ní odúnọdún 1830, nígbà tí ilèilẹ̀ [Germany] gba tiwontiwọn ní 1871. Ìjà òmìnìra wá bèrèbẹ̀rẹ̀ sí ní ta òpòlopòọ̀pọ̀lọpọ̀ orílèorílẹ̀-èdè lólogbó, wónwọ́n bèrèbẹ̀rẹ̀ sí jà fún òmìnira. ÀwonÀwọn orílèorílẹ̀-èdè amúnisìn kókókọ́kọ́ tako èyí, síbèsíbèsíbẹ̀síbẹ̀, wonwọn kò rí nnkannǹkan seṣe si èyí. Gbogbo àwonàwọn tí wónwọ́n tí wónwọ́n ti jéjẹ́ gàba lé lórí bèrèbẹ̀rẹ̀ sí jà fún òmìnira. Gbogbo wonwọn kóra pòpọ̀. Bí wónwọ́n seṣe ń seṣe èyí ni òròọ̀rọ̀ eléyàmèyàẹlẹ́yàmẹ̀yà bèrèbẹ̀rẹ̀ sí selèsẹlẹ̀, àti àwónàwọ́n ìsòro tí ó ròrọ̀ mómọ́ eléyàmèyàẹlẹ́yàmẹ̀yà. ÀwonÀwọn nnkannǹkan wònyíwọ̀nyí ló sokùnfà rògbòdìyàn ogun nígbà náà yàtòyàtọ̀ sí èyí, wíwá àwonàwọn òyìnbó sí ilèilẹ̀ aláwò dúdú [Africa] wà lára àwonàwọn nnkannǹkan to sokùnfà ogun àgbáyé kìíní. Owó ló gbé àwonàwọn òyìnbó dé ilèilẹ̀ aláwòaláwọ̀ dúdú, wónwọ́n wá ri pé yíò rorùnrọrùn fún àwonàwọn láti rí nnkannǹkan àlùmóónìàlùmọ́ọ́nì tí wónwọ́n ń féfẹ́ tí àwonàwọn bá mú ilèilẹ̀ aláwòaláwọ̀ dúdú sìn. SùgbónṢùgbọ́n nígbà tí àwonàwọn òyìnbó wònyíwọ̀nyí dé ilèilẹ̀ aláwòaláwọ̀ dúdú, ìjòìjọ̀ bèrè sí wáyé láàárin wonwọn lórí orílèorílẹ̀-èdè tí oníkálukú wonwọn yíò mú sìn. Nígbà tí wónwọ́n ń pín ilèilẹ̀ aláwòaláwọ̀ dúdú láàárin ara wonwọn, bí wonwọn seṣe pin kò tétẹ́ àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè amúnisìn kan lórùnlọ́rùn lórí bí wónwọ́n seṣe pín àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè aláwòaláwọ̀ dúdú láàárin ara wonwọn nígbà náà ÀyorísíÀyọrísí gbogbo wàhálà yìí ló sokùnfà ogun àgbáyé àkókóàkọ́kọ́. ÀwonÀwọn orílèorílẹ̀-èdè alágbára wònyíwọ̀nyí bèrèbẹ̀rẹ̀ sí funra sí ara wonwọn, wónwọ́n sì bèrèbẹ̀rẹ̀ sí ní kó nnkannǹkan ijà olóró jojọ. ÀwonÀwọn orílèorílẹ̀-èdè kan bèrèbẹ̀rẹ̀ sí ní bá ara wonwọn sòrésọ̀rẹ́ láti gbógun ti orílèorílẹ̀-èdè mìíràn. Nígbà tí ogun yìí yóò fi bèrèbẹ̀rẹ̀, awonawọn orílèorílẹ̀-èdè alágbára pín ara wonwọn sí ònàọ̀nà méjì òtòòtòọ̀tọ̀ọ̀tọ̀.

OrílèOrílẹ̀-èdè [Germany], [Austria-Hungary] ati [Italy] wà ní egbéẹgbẹ́ kan, nígbà tí orílèorílẹ̀-èdè [Britain], [France] àti [Pussia] wà nínú egbéẹgbẹ́ kejì, Ní ojóọjọ́ kejìdínlógún osù kefàkẹfà odúnọdún 1914 [18/6/1914] ni okùnrin kan tó ń jéjẹ́ Gavrilo Princip tí ó jéjẹ́ omoọmọ ilèilẹ̀ Serbia sekú pa omoọmọ ObaỌba orílèorílẹ̀-èdè Astria-Hungary tí orúkoorúkọ rèrẹ̀ ń jéjẹ́ Francis Ferdinand eniẹni tó yeyẹ kó di obaọba ní orílèorílẹ̀-èdè náà. Èyí kò sèyìnsẹ̀yìn ìgbìyànjú Serbia láti gba àwonàwọn èyàẹ̀yà tí Austria-Hungary ti kó sínú ìgbèkùn nínú ogun tí wónwọ́n ti jà télètẹ́lẹ̀. Ikú omoọmọ obaọba yìí ló sokùnfà ogun àgbáyé nígbà tí orílèorílẹ̀-èdè Astria-Hungary gbaná jejẹ. WónWọ́n pinu láti gbógun ti ilèilẹ̀ Serbia. Bí wónwọ́n seṣe ń seṣe èyí ni ilèilẹ̀ Russia tí ó jéjẹ́ òréọ̀rẹ́ ilèilẹ̀ Serbia kéde pé àwonàwọn yíò gbógun tí ilèilẹ̀ Austria-Hungary. ÀwonÀwọn orílèorílẹ̀-èdè àgbáyé gbìyànjù láti pètùpẹ̀tù sí wàhálà yìí. IlèIlẹ̀

Austria-Hungary fún ilèilẹ̀ Serbia ní àwonàwọn nnkannǹkan tó le mu ogun yìí wolèwọlè, sùgbónṣùgbọ́n ilèilẹ̀ Serbia kò tèlétẹ̀lé àwonàwọn nnkannǹkan wònyíwọ̀nyí. Látàrí èyí, ilèilẹ̀ Austria-Hungary kéde ogun lé Serbia lórí ní ojóọjọ́ kejìdínlógbònkejìdínlọ́gbọ̀n osù kejokẹjọ odúnọdún 1914 [28/8/1914]. Bí ilèilẹ̀ Austria-Hungary seṣe seṣe èyí tan ni orílèorílẹ̀-èdè Russia náà kéde ogun lé ilèilẹ̀ Austria-Hungary lórí. Bí ilèilẹ̀ Russia seṣe seṣe èyí tán ni ilè Germany kìtòkìtọ̀ fúnwònfúnwọ̀n pé tí wónwọ́n bá danwò, àwonàwọn yíò gbógun tìwóntìwọ́n. Nígbà tí ilèilẹ̀ Austria-Hungary ríbi tí òròọ̀rọ̀ yìí ń totọ, wónwọ́n tesètẹsẹ̀ dúró fún ìjíròrò pèlúpẹ̀lú ilèilẹ̀ Russia. IlèIlẹ̀ Germany pàsepàsẹ láti tú àwonàwọn omoọmọ ogun tí wónwọ́n ti kójokójọ télètẹ́lẹ̀ kókọ́ fún ogun yìí ká. IleIlẹ Russia kokọ etí ikún sí àseàsẹ tí ilèilẹ̀ Germany lórí àseàsẹ yìí. Èyí ló mú kí ilèilẹ̀ Germany kéde ogun lé ilèilẹ̀ Russia lórí ní ojóọjọ́ kìíní osù kejokejọ odúnọdún 1914 [1/8/1914]. Ní ojóọjọ́ kejì sí èyí ni ilèilẹ̀ ni ilèilẹ̀ France náà kéde ogun lé ilèilẹ̀ Germany náà lórí. Ní ojóọjọ́ ketakẹta ni ilèilẹ̀ Germany kéde ogun lé ilèilẹ̀ France lórí padà.

Sáájú kí ogun tó bèrèbẹ̀rẹ̀, ilèilẹ̀ Belgium tí kòwékọ̀wé ránséránṣẹ́ sí àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè tó kù pé tí ogun bá bèrèbẹ̀rẹ̀, àwonàwọn kò ní lówólọ́wọ́ síi. Gbogbo àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè wònyíwọ̀nyí sì fowófọwọ́ sí ìwé tí ilèilẹ̀ Belgium kokọ síwonsíwọn. SùgbónṢùgbọ́n nígbà tí ogun bèrèbẹ̀rẹ̀, ilèilẹ̀ Germany pinu láti gba ilèilẹ̀ Belgium kojákọjá láti kokọ lu ilèilẹ̀ France. SùgbónṢùgbọ́n ilèilẹ̀ Belgium kòkọ̀ jálèjálẹ̀ pé àwonàwọn ti pínú pé àwonàwọn kò ní dá sí ìjà. Èyí mú kí ilèilẹ̀ Germany bínú, wónwọ́n sì pínú láti gbógun tí ilèilẹ̀ Belgium.

Ìpin ìlèìlẹ̀ Germany yìí mú kí ilèilẹ̀ Britain dá sí òròọ̀rọ̀ yìí, wónwọ́n kìlòkìlọ̀ fún ilèilẹ̀ Germany láti ro ìpin àti gbógun ti ilèilẹ̀ Belgium ní èèmejìẹ̀ẹ̀mejì nítorí pé gbogbo àwonàwọn ni àwonàwọn fi owóọwọ́ si pé ilèilẹ̀ Belgium kò ní lówólọ́wọ́ si ogun yìí nítorí náà, kí wónwọ́n má seṣe gbógun ti ilèilẹ̀ Belgium. IlèIlẹ̀ Germany kòkọ̀ jálèjálẹ̀ láti gba oroọrọ yìí yèwòyẹ̀wò, èyí sì mú kí orílèorílẹ̀-èdè Britan kéde ogun lé ilèilẹ̀ Germany lóri ní ojóọjọ́ kerinkẹrin osù kejokẹjọ odúnọdún 1914 [4/8/1914].

IlèIlẹ̀ Turkey náà dá sí ogun yìí ní osù kewàákẹwàá odúnọdún 1914. Nígbà tí ilèilẹ̀ France náà da si ní osù kokànlákọkànlá odúnọdún 1914. Báyìí ni ogun yìí di ogun àgbéyé, tí ó di ìjà àjàràn. Gbogbo àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè tí awonawọn orílèorílẹ̀-èdè alágbára wònyíwọ̀nyí ń seṣe àkóso lé lórí tí wónwọ́n ń mú sìn pàápàá jùlojùlọ ní ilèilẹ̀ adúláwòadúláwọ̀ [Africa] àti ilèilẹ̀ Lárúbáwá ni gbogbo wonwọn náà múra láti gbè séyìnsẹ́yìn àwonàwọn ògáọ̀gá wonwọn láti bá àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè yòókù jà tí èyí sì di isu atayán-an yàn-an káàkiri orílèorílẹ̀-èdè àgbáyé.

Ní osù kerinkẹrin odúnọdún 1917 ni ile America náà kéde ogun lé ilèilẹ̀ Germany lórí látàrí bí wonwọn seṣe kolukọlu àwonàwọn ara ilèilẹ̀ America nínú okòọkọ̀ ojú-oni ti èyí si tako ìlànà ogun jìjà. Òfin sì wà wí pé tí orílèorílẹ̀-èdè méjì bá ń jà, àwonàwọn omoọmọ ogun ara wonwọn nìkan ní wónwọ́n dojú ìjà kokọ. OrílèOrílẹ̀-èdè Germany rú òfin yìí. Èyí sì bí ilèilẹ̀ America nínú, ìdí nìyí tí wónwọ́n fi dá’ sí ogun àgbáyé ní odúnọdún 1917.

Ogun àgbáyé tó bèrèbẹ̀rẹ̀ ní ojóọjọ́ kejìdínlógbònkejìdínlọ́gbọ̀n osù keje odúnọdún 1914 [28/7/1914] parí ní ojóọjọ́ kokànlákọkànlá osù kókànlákọ́kànlá odúnọdún 1918[11/11/1918] léyìnlẹ́yìn odúnọdún mérinmẹ́rin, osù métamẹ́ta àti ojóọjọ́ mérìnlámẹ́rìnlá tí ogun ti bèrèbẹ̀rẹ̀. Owó tí àwonàwọn orílèorílẹ̀-èdè àgbáyé ná sí ogun yìí tó OgórùnỌgórùn-ún méjì BílóònùBílóọ̀nù dólàdọ́là [Two Hundred Billons Dollas] owó ilèilẹ̀ America láyé ìgbà náà tí owó níyì. Bí i ogójì mílíònùmílíọ̀nù [Fourty Millions] omoọmọ ogun orílèorílẹ̀-èdè àgbáyé ló bá ogun yìí lolọ kí á sèsèṣẹ̀ṣẹ̀ má sosọ ti àwonàwọn ogun ojú-oun bí i mílíònùmílíọ̀nù méwàámẹ́wàá [Ten millions] tí ó ará ìlú tá kìí seṣe sójàsọ́jà ló sòfò nínú ogun àgbéyé yìí.

SíbèsíbèSíbẹ̀síbẹ̀, wàhálà tó sokùnfà ogun àgbáyé àkókóàkọ́kọ́ tí àwonàwọn èèyàn rò pé yíò yanju tàbí níyanjú. Wàhálà yìí ló tún sokùnfà ogun àgbáyé kejì àti àwonàwọn ogun tó tún wáyé léyìnlẹ́yìn ogun àgbáyé kìíní.

Ní ìparí, ogun kìí seṣe nnkannǹkan tí ó dára. ÀwonÀwọn àgbà bòbọ̀ wónwọ́n ní eniẹni tí ogun ba pa kù ní ń ròyìn ogun. Ogun máa ń fi òpòlopòọ̀pọ̀lọpọ̀ èmí àti dúkìédúkìẹ́ sòfò. Yorùbá tún bòbọ̀ wónwọ́n ní eniẹni tí sàngó bá tojú rèrẹ̀ jà rí kò ní báwonbáwọn bú olúkòso. EnìẸnì tí Ogun bá jà lójú rèrẹ̀ rí, kò ní bebẹ olórunọlọ́run kí ogun tún wáyé ní ojú òun. OlórunỌlọ́run kò ní jéjẹ́ kí á ri ogun.