Ponna: Ìyàtọ̀ láàrin àwọn àtúnyẹ̀wò

J.A Ògúnwálé (1992), ‘Àyèwò‘Àyẹ̀wò ÀwonÀwọn AfòAfọ̀ OnítumòOnítumọ̀ PónPọ́n-na nínú ÀwonÀwọn Ìwé kan nínú Èdè Yorùbá.’, ÀpilèkoÀpilẹ̀kọ fún Oyé ÉmeèẸ́meè, DALL, OAU, IfèIfẹ̀, Nigeria.

PónPọ́n-na inú àwonàwọn àsàyànàṣàyàn ìwé Yorùbá kan ni kókó ohun tí iséiṣẹ́ yìí dá lé lórí. IséIṣẹ́ yìí tún seṣe àlàyé lórí àjosepòàjọṣepọ̀ ààrin SàkáníṢàkání-ÌtumòÌtumọ̀, afòafọ̀ àti ìtumòìtumọ̀ nítorí pé bí atónàatọ́nà ni wónwọ́n jéjẹ́ sí ara wonwọn. Bákan náà ni a pín àwonàwọn PónPọ́n-na tí a rí nínú àwonàwọn ìwé Yorùbá díèdíẹ̀ sí ìsòríìsọ̀rí. ÈyìnẸ̀yìn èyí ni a wá seṣe àfiwé pónpọ́n-na pèlúpẹ̀lú àwonàwọn èyàẹ̀yà ÌtumòÌtumọ̀ mìíràn tó ń bá a séṣé orogún.

A fi òròọ̀rọ̀ wá àwonàwọn omoọmọ Yorùbá tó ń lo èdè náà lénulẹ́nu wò kí ìtumòìtumọ̀ tí a ń fún afòafọ̀ tí àwa kà sí pónpọ́n-na má baà dà bí àtorírò tiwa lásán. A wo àwonàwọn ìwé tí ó jejẹ mómọ́ ewì, òròọ̀rọ̀ geere àti eré onítàn kí a lè baà kó gbogbo èyàẹ̀yà ìwé Yorùbá já. Orí òsùwònòṣùwọ̀n àjùmòseàjùmọ̀ṣe Kress àti Odell lórí ìsèdàìṣẹ̀dà òye-òròọ̀rọ̀ ni a gbé iséiṣẹ́ yìí kà.

A kíyèsí I wí pé àwonàwọn àkíyèsí tí ó jejẹ mómọ́ ti gírámà àti sèmáńtììkìsẹ̀máńtììkì máa ń pa ìtumòìtumọ̀ afòafọ̀ kan dà. A sì tún kíyèsí i wí pé ìlò àfikún èyánẹ̀yán wà lára aáyan elédè láti pèsè sàkáníṣàkání-ìtumòìtumọ̀. IséIṣẹ́ yìí tún pín pónpọ́n-na sí ìsòríìsọ̀rí. ÒsùwònÒṣùwọ̀n tí a lò ni àyè tí a bá àwonàwọn ibùba pónpọ́n-na, Ìrísí SàkáníṢàkání-ìtumòìtumọ̀, ÌsèdáÌṣẹ̀dá-òròọ̀rọ̀ àti àbùdá odo ìtumòìtumọ̀ onípónonípọ́n-na. a rí i wí pé àbùdá pónpọ́n-na kì í seṣe ohun tó yé tawo-tògbèrìtọ̀gbẹ̀rì, a wá fi wé àwonàwọn orísìíoríṣìí èyàẹ̀yà-ìtumòìtumọ̀ mìíràn bíi gbólóhùn aláìlárògún, èdàẹ̀dà òye-òròọ̀rọ̀, ààròààrọ̀ àti gbólóhùn aláìnítumòaláìnítumọ̀-pàtó. IséIṣẹ́ yìí rí i wí pé ara àbùdá èdè ni àwonàwọn pónpọ́n-na kan jéjẹ́, ó lè má jéjẹ́ àmì àìgbédè-tó olùsòròolùsọ̀rọ̀. Èyí mú kí a tókatọ́ka àkotóàkọtọ́ tó péye, ÌsèdàÌṣẹ̀dà òyè òròọ̀rọ̀ àti ìlò sàkáníṣàkání-ìtumòìtumọ̀ gégégẹ́gẹ́ bí ogbónọgbọ́n ìyoníìyọní-pónpọ́n-na.

A fi orí iséiṣẹ́ yìí tì si ibi wí pé kì í seṣe gbogbo ìgbà ni pónpọ́n-na máa ń jéjẹ́ àkómérèàkómẹ́rẹ̀ fún àsoyéàsọyé àti àgbóyéàgbọ́yé. Èyí ló sún wa dé ibi pé kí a seṣe àlàyé díèdíẹ̀ lórí ìlò tí a ń lo pónpọ́n-na láwùjoláwùjọ gégégẹ́gẹ́ bí ó seṣe hàn nínú àwonàwọn ìwé tí a sàyànṣàyàn