Rárà: Ìyàtọ̀ láàrin àwọn àtúnyẹ̀wò

I. OHUN TÍ RÁRÀ JÉJẸ́

Rárà jéjẹ́ òkanọ̀kan nínú àwonàwọn ewì àbáláyè ni iléilẹ́ èẹ̀ Yorùbá. GégéGẹ́gẹ́ bí mo tí seṣe seṣe àlàyé nínú òròọ̀rọ̀ àkósoàkọ́sọ, agbègbè Ìbàdàn àti ÒyóỌ̀yọ́ ni irú ewì báyìí tí wópòwọ́pọ̀. Òun ni òkanọ̀kan nínú àwonàwọn ewì `tí a máa ń fi ń yin enikéniẹnikẹ́ni tí a bá ń sun ún fún yálà ní ìgbà tí ó bá ń seṣe ìnáwó tàbí àríyá kan. Bí ó ti jéjẹ́ ohun tí a fí ń yin ènìyàn náà ni ó tún jéjẹ́ ohun tí a lè fi pe àkíyèsí ènìyàn sí ìwà àléébù tí ó ń hù. Bákan náà, rárà jéjẹ́ ònàọ̀nà kan tí a fi máa ń seṣe àpónléàpọ́nlé ènìyàn ju bí ó tí yeyẹ lolọ, nígbà tí a bá sosọ pé ó seṣe ohun tí ó dà bí eniẹni pé ó ju agbára rèrẹ̀ lolọ. ÒpòlopòỌ̀pọ̀lọpọ̀ orúkoorúkọ ni a máa ń bá pàdé nínú un rárà ó sì dà bí eniẹni pé àwonàwọn orúkoorúkọ wònyíwọ̀nyí jéjẹ́ orúkoorúkọ àwonàwọn eniẹni àtijóàtijọ́ tí ó jéjẹ́ bí i baba ńlá ènìyàn tí ó seniṣẹni sílèsílẹ̀.

Nítorí pé òròọ̀rọ̀ iyìn àti èpónẹ̀pọ́n la máa ń bá pàdé nínú un rárà, èyí máa ń mú inú àwonàwọn ènìyàn tí ó bá ń gbógbọ́ rárà náà dùn, orí a sì máa wu. Ní ààrin orí wíwú àti yíyá báyìí ni àwonàwọn ènìyàn tí à ń sun rárà fún yíò tí máa fún àwonàwọn asunrárà náà ní èbùnẹ̀bùn tí wonwọn bá rò pé ó tótọ́ sí wonwọn.

Rárà sísun báyìí pé orisIoriṣI méjì tàbí métamẹ́ta ni agbègbè ibi tí wonwọn ti ń suún. OrísIOríṣI kan ni àwonàwọn èyí tí obìnrin-ilé máa ń sun. tí àwonàwọn obìnrin ilé wònyíwọ̀nyí kò ń seṣe gbogbo ìgbà. Ìgbà tí omoọmọ-ilé kan okùnrinọkùnrin tàbí omoọmọ-osu, tàbí òkanọ̀kan nínú àwonàwọn ìyàwó ilé bá ń seṣe ìnáwó ni wonwọn tóó sun ti wonwọn. OrísIOríṣI kejì nit i àwonàwọn okùnrinọkùnrin tí ó máa ń lu sèkèrèṣẹ̀kẹ̀rẹ̀. ÀwonÀwọn eniẹni ketakẹta ni àwonàwọn okùnrinọkùnrin tí kò ń lú sí tiwontiwọn.

II. ÌGBÀ TÍ A MÁA NǸ SUN RÁRÀ

Jákèjádò ilèilẹ̀ eẹ Yorùbá, ó ní ìgbà tí a máa ń sába ń kéwì. GégéGẹ́gẹ́ bí mo ti sosọ nínú òròọ̀rọ̀ àkósoàkọ́sọ àti bí òwe àwonàwọn Yorùbá tí ó sosọ wí pé “Èsé“Ẹ̀ṣẹ́ kì í séṣẹ́ lásán”, bákan náà ni fún rárà, a kì í déédé sun rárà láìjéláìjẹ́ pé ó ni nnkankannǹkankan pàtàkì tí à ń seṣe.

GégéGẹ́gẹ́ bí a ti rí i àti bí a seṣe gbógbọ́ láti enuẹnu àwonàwọn asunrárà tí a wádìí lódòlọ́dọ̀ oọ wónwọ́n, àwonàwọn àsìkò tí a máa ń sun rárà jejẹ àsìkò ti a bá ń seṣe àríyá tàbí àjoyòàjọyọ̀. GégéGẹ́gẹ́ bí àwonàwọn asunrárà Aláàfin ìlú ÒyóỌ̀yọ́ tí wo, ó jéjẹ́ ìwá àti ìseìṣe wonwọn láti máa lòlọ̀ óọ́ sun rárà fún Aláafìn ní ànfinàǹfin rèrẹ̀. LéhìnLẹ́hìn ti ààfin sísun fún yìí, wonwọn a tún máa sún tèlétẹ̀lé obaọba yìí bí ó bá ńlońlọ sí ìdálèìdálẹ̀ kan. WónWọ́n ń seṣe èyí kí àwonàwọn eniẹni tí obaọba náà kojákọjá ni ìlú u wonwọn lè mómọ́ eniẹni tí ń kojákọjá lolọ.

Ní ìlú ÒyóỌ̀yọ́ àti Ìbàdàn, ó dà bí eniẹni pé a ya ojóọjọ́ kan sótòsọ́tọ̀ fún rárà sísun yìí. OjóỌjọ́ yìí ní à ń pè ní ojóọjọ́ oọ JímóòJímọ́ọ̀ OlóyinỌlóyin. OjóỌjọ́ yìí máa ń pé ní ojoọjọ kokàndílógbònkọkàndílọ́gbọ̀n sí ara wonwọn. OjóỌjọ́ yìí ni á gbógbọ́ pé ó seṣe pàtàkì nínú ìkà osùoṣù àwonàwọn Yorùbá. OjóỌjọ́ yìí ni òpòlopòọ̀pọ̀lọpọ̀ ìdílé wá sí ààrin ìlú láti oko tí wónwọ́n ń gbé yálà láti wá soṣo ìpàdé e mòlébímọ̀lẹ́bí tàbí láti wá seṣe ohun pàtàkì míràn. Ní ojóọjọ́ yìí, àwonàwọn ènìyàn máa ń pòpọ̀ nínú ìlú jú bí ó seṣe máa ń wà télètẹ́lẹ̀ lolọ.

Ní ÒyóỌ̀yọ́ ní ojóọjọ́ JímóòJímọ́ọ̀ Olóyin yìí, àwonàwọn asunrárà náà yíò máa káàkiri ilé awonawọn ÒyóỌ̀yọ́ Mèsì àti àwonàwọn ìjoyé ìlú yókù. LéhìnLẹ́hìn ti èyí wonwọn ó padà sí àafin láti wá jókòó sí ojú aganjú. Níhìín ni wonwọn yíò tí máa sun rárà kí gbogbo àwonàwọn àlejò tí ó bá ń lolọ kí Aláàfin. WónWọ́n ń seṣe èyí láti lè rí èbùnẹ̀bùn gbà lówólọ́wọ́ àwonàwọn àlejò náà; àti láti lè jéjẹ́ kí Aláàfin momọ irú àlejò tí ń bò.

Bákan náà a gbógbọ́ pé ní ayé àtijóàtijọ́ ní ìgbà tí ogun wópòwọ́pọ̀ ní ilèilẹ̀ Yorùbá, àwonàwọn jagunjagun máa ń ní asunrárà tí í máa sun rárà tètẹ̀ lé wonwọn bí wonwọn bá ńlońlọ sí ogun1. Mo rò pé wónwọ́n ń seṣe èyí láti lé fún àwonàwọn jagunjagun náà ní ìsíríìṣírí. Bákan náà wónwọ́n a tún máa sosọ fún wonwọn bí ó ti seṣe yeyẹ kí wónwọ́n seṣe lójú ogun.

LéhìnLẹ́hìn ti kí a sún rárà fún àwonàwọn obaọba, òpòlopòọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbà tí a tún ń sun rárà jéjẹ́ àwonàwọn àsìkò ìnáwó tàbí àríyá. Ni ìgbà tí ènìyàn bá ń seṣe Ìgbéyàwó àwonàwọn onírárà a máa sun rárà fún onínàwó náà. Fún àpeereàpẹẹrẹ ni ibi ìyàwó tí àwonàwọn obìnrin bá ń sun rárà fún eniẹni tí ń gbé Ìyàwó náà wonwọn ó máa wí báyìí:

EẸ mòmòmọ̀mọ̀ seunṣeun mì o

Torí eniẹni tó súpóṣúpó

Opó laá pósúpóṣú

Èèyàn tó gbègbàgbẹ̀gbà,

Aá pé n bégbàbẹ́gbà ló gbà.

Ògo dodo nìyàwó aléalẹ́ àná,

OmoỌmọ ‘Bísí Adé.

OmoỌmọ lójúu LájùnmòkéLájùnmọ̀kẹ́,

AbiamoAbiamọ òọ̀ mi Àjàmú,

EníẸní gbé ‘yàwó sògoṣògo dodo”,

Ìgbà tí a tún máa ń sun rárà ni ibi ìnáwó ìsomoìsọmọ lórúkolórúkọ. Irú ìsomolórúkoìsọmọlórúkọ yìí gbódògbọ́dọ̀ jéjẹ́ èyí tí a seṣe tìlù tìfontìfọn. Bákan náà bí a bá ń sin òkú àgbàlagbà ó lè jéjẹ́ ìyá, bàbá, tàbí ègbónẹ̀gbọ́n eniẹni. Ju gbogbo rèrẹ̀ lolọ, ibi tí a bá gbé ń seṣe nnkannǹkan tí ó lè mú ìdùnnú lowolọwọ, yálà ilé sísíṣíṣí ní tàbí ìwuyè ni a ti i máa ń rí àwonàwọn asunrárà.

Ní ayé ìsin yìí a tún máa ń rí àwonàwọn asunrárà nì ìgbà tí àwonàwọn ènìyàn bá ń seṣe odúnọdún. Nínú odúnọdún iléyá ti àwonàwọn mùsùlùmí tàbí odúnọdún un kérésìmesì tí àwonàwọn onígbàgbóonígbàgbọ́, àwonàwọn onírárà a máa káàkiri ilé àwonàwọn elésìnẹlẹ́sìn wònyiwọ̀nyi, láti kí wonwọn kú odúnọdún nípa rárà sisun. ÀwonÀwọn olódúnọlọ́dún wonyíwọǹyí yìò sì máa fún àwonàwọn asunrárà náà lébùnlẹ́bùn. ÀwonÀwọn asunrárà okùnrinọkùnrin tí ó máa ń fi rárà seṣe iséiṣẹ́ seṣe ni wónwọ́n máa ń ya ilé kiri láti sun rárà.

* S.E. Láníyan (1975), ‘Rárà’, DALL, OAU, IfèIfẹ̀, Nigeria.