Àrùn Chagas
Àrùn Chagas /ˈtʃɑːɡəs/, tàbí àrùn traipanosomiasisi Amẹrika, jẹ́ irúfẹ́ àrùn ajẹlójú-onílé kan ni ilẹ̀-olóoru tí abẹ̀mí protosoa tí a tún mọ̀ sí Trypanosoma cruzi[1] n ṣe okùnfà rẹ̀. Irúfẹ́ Àwọn kòkòrò eégbọn kan ni í máa n tàn án káàkiri.[1] Ìmọ̀lára àrùn náà máa n yípadà bí àrùn náà bá ti bọ́ sí ará ẹnìkan. Ní ìbẹ̀rẹ̀ rẹ̀, aláìsàn kì í sáàbà mọ̀ ọ́ lára tàbí kí ó máa ṣe é fẹ́ẹ́rẹ́fẹ́, tí ó sì lè mú àìsàn ibà, ará-wíwú àwọn kànga omi-ẹ̀jẹ̀, tàbí ẹ̀fọ́rí lọ́wọ́, tàbí kí ojú ibi tí kòkòrò náà ti buni jẹ wú.[1] Lẹ́yìn ọ̀ṣẹ̀ 8 sí 12, ni onítọ̀hún náà yóò bọ́ sínú àìsàn náà gan an gan an, tí ó sì jẹ́ pé ìdá 60 sí 70 ninu ọgọ́rùn ún ni kì í rí ìmọ̀lára àrùn tí ó ju èyí náà lọ.[2][3] Tí ìdá 30 sí 40 ninu 100 àwọn ènìyàn sì máa n ní àwọn ìmọ̀lára àrùn míràn sí lẹ́yìn ọdún 10 sí 30 tí àrùn náà ti kọ́kọ́ wọ wọ́n lára.[3] Díẹ̀ lára àwọn ìfarahàn àrùn yìí ni kí àwọn fẹ́ntíríkù ọkàn-ènìyàn tóbi gan an tí bí i 20 sí 30 ninu 100 sí máa n yọrí sí kí ọkàn ṣíwọ́-iṣẹ́.[1] Tí gògò-n-gò gbẹ̀ǹgbẹ̀ kan tàbí abọ́dìí kọlọbọ náà sì lè jẹ́ àrùn tí yóò ṣe àwọn 10 ninu 100 àwọn ènìyàn míràn.[1]
Okùnfà ati Ìtọpinpin
àtúnṣe"Kòkòrò eégbọn" mùjẹ̀mùjẹ̀ tí í ṣe ìbátan awọn kòkòrò-àrùn Triatominae ni ó máa n tan ààrùn T. cruzi sí ara àwọn ènìyàn ati ti àwọn ẹranko-abirun-lára míràn.[4] Àwọn kòkòrò yii ní oríṣiríṣi orukọ tí wọn máa n pè wọn ní awọn agbegbe kọọkan,bí i: vinchuca ní ilẹ̀ Arjentina, Bolifia, Shile ati Paraguay, barbeiro ( onígbàjámọ̀) ni wọn n pè é; ní ilẹ Brasili, wọn n pè é ní pito ní ilẹ̀ Kolombia, ò n jẹ́ chinche ní Ààrin-gbùngbùn Amẹrika, ati chipo ní ilẹ Fenesuela. Awọn ààrùn náà a tún máa tàn kálẹ̀ nípaṣẹ̀ gbigba ẹjẹ sí ara, pípààrọ̀ ẹya-ara, jìjẹ ounjẹ tí ó ní awọn kòkòrò àrùn yii nínú, àti láti ara ìyà sí ọlẹ̀.[1] Ìtọ́pínpín àrùn yìí ṣeéṣe tí àrùn náà kò bá tí ì pẹ́ lára nípa lílo ẹ̀rọ máíkrósíkópù fún ṣiṣe àwárí kòkòrò àrùn nàá.[3] Tí àrùn náà bá ti pẹ́ lára, nípasẹ̀ títọ́pínpín àwọnakọ́dà-ara tó máa n bá T. cruzi jà nínú ẹ̀jẹ̀ ni a tún fi lè ṣe àyẹ̀wò àrùn yìí.[3]
Dídèná Àrùn náà àti Gbígba Ìtọ́jú
àtúnṣePípa àwọn kòkòrò eégbọn run àti kí a má ṣe jẹ́ kí wọn bù wa jẹ ni ọna kan pátákì láti dènà àrùn yìí.[1] Àwọn ọna ìgbìyànjú míràn láti dènà àrùn náà tún ni yíyẹ ẹ̀jẹ̀ wò kí a tó gbà á sára.[1] Kò sì tí ì sí abẹ́rẹ́ àjẹsára kan fún un títí di ọdun 2013.[1] Àísàn naa ṣe é wò tí kò bá tí ì wọra dáadáa pẹlu lílo ògùn benznidazole tàbí nifurtimox.[1] Àwọn ògùn yìí lè mú àrùn náà kúrò lára pátápátá tí a bá tètè bẹ̀rẹ̀ sí ní lò wọn sugbọn iṣẹ́ wọn yoo dinkù bí àrùn Chagas bá ti n pẹ́ lára.[1] Tí a bá lo àwọn ògùn yìí fún àrùn tí ó ti pẹ́ lára, wọn lè dá àwọn ìmọ̀lára òpin àrùn dúró tàbí kí wọn dènà ìfarahàn wọn.[1] Benznidazole àti nifurtimox tún máa n fa àwọn àìbáradọgba kan tí kò pẹ́ títí lára àwọn eniyan 40 ninu 100 [1] àwọn bí i ìṣáká ara, májèlé ọpọlọ àti dídá wahala sílẹ̀ fun àkópọ̀ àwọn ẹ̀yà-ara tí n mú oúnjẹ dà lára.[2][5][6]
Ìtànká àti Ìdẹ́kun Àrùn náà
àtúnṣeÓ fẹ̀rẹ̀ tó miliọnu 7 sí 8 ènìyàn, pàápáá ní ilẹ Meksiko, Ààrin-gbùngbùn Amẹrika àti ilẹ Gúsù Amẹrika ti wọn ní àrùn Chagas.[1] Èyí yọrí sí ikú àwọn ẹ̀gbẹ̀rún mejila àbọ̀ ènìyàn ní ọdun 2006.[2] Ọ̀pọ̀ àwọn tí àrùn náà mú ni wọn jẹ́ akúṣẹ̀ẹ́[2] tí ó tún jẹ́ pé ọ̀pọ̀ nínú wọn ni kò tilẹ̀ mọ̀ pé àwọn ní àrùn náà lára.[7] Òbítíbitì àwọn ènìyàn tí n ṣí lọ láti ibikan sí òmíràn tún mú àwọn agbègbè tí àrùn Chagas náà ti n ṣe ọṣẹ́ fẹ̀ sì i, tí Ilẹ́ Gẹẹ̀́sì àti Ilẹ̀ Amẹrika sìn bẹ lára wọn pẹ̀lú.[1] Ọ̀pọ̀ àwọn agbègbè náà sì ni àrù yìí tún ti gbilẹ̀ sí i títí dé ọdún 2014.[8] Carlos Chagas ni ó kọ́kọ́ ṣàpéjúwe àrùn yìí ní ọdun 1909. Òun náà sí ni a ṣe n fi orúkọ rẹ̀ pe àrùn náà.[1] Àrùn yìí pẹlu a máa wà lára irúfẹ́ àwọn ẹranko bí i àádọ́jọ míràn.[2]
Àwọn Àtọ́kasí
àtúnṣe- ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 "Chagas disease (American trypanosomiasis) Fact sheet N°340". World Health Organization. March 2013. Retrieved 23 February 2014.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 Rassi A, Rassi A, Marin-Neto JA (April 2010). "Chagas disease". Lancet 375 (9723): 1388–402. doi:10.1016/S0140-6736(10)60061-X. PMID 20399979.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Rassi A, Jr; Rassi, A; Marcondes de Rezende, J (June 2012). "American trypanosomiasis (Chagas disease).". Infectious disease clinics of North America 26 (2): 275–91. doi:10.1016/j.idc.2012.03.002. PMID 22632639.
- ↑ "DPDx – Trypanosomiasis, American. Fact Sheet". Centers for Disease Control (CDC). Retrieved 12 May 2010.
- ↑ Bern C, Montgomery SP, Herwaldt BL, et al. (November 2007). "Evaluation and treatment of chagas disease in the United States: a systematic review". JAMA 298 (18): 2171–81. doi:10.1001/jama.298.18.2171. PMID 18000201.
- ↑ Rassi A, Dias JC, Marin-Neto JA, Rassi A (April 2009). "Challenges and opportunities for primary, secondary, and tertiary prevention of Chagas' disease". Heart 95 (7): 524–34. doi:10.1136/hrt.2008.159624. PMID 19131444. http://heart.bmj.com/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=19131444.
- ↑ Capinera, John L., ed (2008). Encyclopedia of entomology (2nd ed. ed.). Dordrecht: Springer. p. 824. ISBN 9781402062421. http://books.google.ca/books?id=i9ITMiiohVQC&pg=PA824.
- ↑ Bonney, KM (2014). "Chagas disease in the 21st Century: a public health success or an emerging threat?". Parasite 21: 11. doi:10.1051/parasite/2014012. PMC 3952655. PMID 24626257. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3952655.