[[EwiAkin AyabaEuba]]
Joshua Uzoigwe (1992), Akin Euba: An Introduction to the Life and Music of a Nigerian Composer (Bayreuth African Studies Series 25). Bayreuth: Eckhard Beitinger. ISBN: 3-927510-16-5; ISSN: 0178-0034. Oju-iwe = 109.
ÌLÀNÀ ÌGBÉKALÈ EWÌ AYABA LÁÀRIN ÀWON ÒYÓ ÒSUN
Ise Akin Euba ni onkowe ye wo ninu ise re yii. Loooto, ilana awon nGeesi ni Akin Euba fi n korin sugbon asa awon Yoruba ni o gbe ise re ka. Onkowe yii soro nipa iwadii ti Akin Euba se lori ilu. Onkowe yii ko saipin orin si isori. Gbogbo eni ti o ba ni nnkan se pelu tilutifon (music) ni iwe yii yoo wulo fun.
Gégé bí gbogbo ewì alohùn Yorùbá yòókù se ní ìlànà ìgbékalè tiwon, béè náà ni ewì ayaba se ni tirè. Òtító ní pé ìpète àti ìpèrò ewì alohùn wà nínú opolo apohùn, síbè a rí i pé kò sí bí apohùn kan se le jogún èyà ewì alohùn kan tó, tí kò ní ti fi ìgbà kan kó ìlànà ìgbékalè irú ewì béè tó jogún lówó òbí tàbí lówó ìran rè. Lára ìlànà ìgbékalè ewì alohùn láwùjo Yorùbá ni a ti rí ìmúrasílè. Ìmúrasílè yìí ni àkókó nínú ìlànà ìgbékalè ewì alohùn. Kó tó di pé àwon apohùn bó sí ojú agbo ìsèré ni wón ti kókó máa ń se imúrasílè ní ìkòkò. Ohun tí Ilésanmí (1990:96) so ni pé:
Ìmúrasílè se pàtàkì fún àwon apohùn ilè Yorùbá kí ó tó di ojó tí wón máa gbé e jáde sí gbangba. Ara ìmúrasílè ni kí akéwì; èyí-ówù-ó jé, mo irúfé aso tó lè bá ewì tó fé ké mu. Nítorí pé, ó ní bí akéwì ìbílè Yorùbá se máa ń múra lónà tí yóò fi gbayì lójú agbo ìsèré rè. Kò bójúmu pé kí apèsà, asùnjálá tàbí asunlámò so táì mórùn wojú agbo ìsèré. Ohun tó ye wón ni aso tòkètilè Yorùbá pèlú fìlà tàbí gèlè tó bójúmu, tàbí aso mìíràn tó je mó irú aré tí wón fé se.
A fara mó ohun tí Ilésanmí so yìí, sùgbón a fé se afikún pé kìí se aso tí àwon apohùn ewì alohùn gbódò máa wo lójú agbo ìsèré nìkan ló ye kó jé dandan. Ohun tí a ní lókàn ni pé lára ìmúrasílè ni kí akéwì tàbí apohùn yòówù tó jé mo bí ewì won yó se lo. Ìdí tí a fi so báyìí ni pé ewì alohùn kòòkan ló ni ìlànà ìgbékalè tirè. Àpeere ni pé ìlànà sísun ekún ìyàwó kò bá ti orin aremo mu, béè sì ni pé ìlànà sísun rárà yàtò sí ti ìjálá ògún, Ìyèrè Ifá àti béè béè lo. Àdáyébá ni gbogbo ìlànà ohùn yìí ní tòótó, ìlànà ìgbékalè òkòòkan kò sì yí padà gégé bí a se mo wón láti ìbèrè ojó. Àpeere ni pé ìlànà bí àwon apohùn se ń sun ìjálá láti ogún odún títí di òní yìí kò yí padà rárá. Ohun mìíràn tí a tún rí ni pé ìlànà ìgbékalè èyà lítírésò alohùn tí apohùn bá fé gbé kalè gbódò ti wò ó lára, kó sì ti di bárakú fún un láì máa fi epo bo iyò lójú agbo. Bákan náà, ìmúrasílè gbódò tun ti wa lórí irú ohun èlò bí i ìlù àti ìfon tó bá àgbékalè ewì béè mu. Àwon apohùn gbódò tún ti wà ní ìmúrasílè lórí bó se ye kí ojú agbo ìsèré wón rí.
Irúfé ìmúrasílè báwònyí ni a fé se àlàyé lé lórí nínú ìgbékale ewì ayaba láàrin àwon Òyó-Òsun. A rí i pé àwon ayaba náà ni ìlànà ìgbékalè ewì tiwon láwùjo. Won kì í sàdéédé ré èékánná lójó àjò. Ìwádìí lórí isé yìí jé kí á mò pé àwon àgbàlagbà ayaba ni wón sábà máa ń ní ìmò àti èbùn tó jinlè púpò nínú ìgbékalè ewì ayaba. Ìrírí àwon ayaba àgbà tó jinlè nínú ìgbé-ayé inú ààfin oba ló jé kó rí béè. Gbogbo àwon ayaba kéékèèké ni a gbó pé wón máa ń wá ààyè láti lo kó nípa ìlànà ìgbékalè ewì won lódò àwon ayaba àgbà. Èyí dàbí ìgbà tí olómoge tó ń lo sí ilé oko jáde láti kó bí yó se sun ekún ìyàwó.
Ònà mìíràn tí àwon ayaba tún máa ń gbá kó nípa ewì yìí ni pé lópò ìgbà, àwon ayaba kéékèèké a maa fi òrò sí àwon ayaba àgbà lénu láti síde ewì won. Nípa irú ìlànà yìí, a rí i pé òrò àwon ayaba kéékèèké dàbí òrò Yorùbá kan tó wí pé “orin tí èlúkú bá dá l’omo rè ń gbè”. Nínú ìlànà fífi òrò sí àwon ayaba àgbà lénu báyìí, ni àwon ayaba kéékèèké se máa ń ní ìmò tó jinlè nínú àgbéjáde ewì won.
Lópò ìgbà, isé àwon ayaba kéékèèké yìí náà se pàtàkì lójú agbo ewì won. Ìdí ni pé àwon ni elégbè nínú ewì won. Àwon náà a sì tún máa dá ewì sí àwon ayaba àgbà lénu, láàyè kan. Ní ìgbàkúùgbà tí àwon ayaba àgbà náà bá fé máa gbàgbé àwon ewì won kan. Òpò nínú àwon ayaba kéékèèké wònyìí gan-an ti gba ìmò tó jinlè lénu àwon ayaba àgbà télètélè ló fi rí béè. Àkíyèsí yìí jé kí á gbà pé wonú-wòde ni àwon ayaba àgbà àti ayaba kéékèèké máa ń se àgbékalè ewì won. Ohun tí à ń so ni pé lásìkò tí apá kan bá ń gbé ewì jáde lénu, ní sisè-n-tèlé ni apá kejì yóò máa gbè é.
Èyí kò pin síbè rárá, nínú àgbékalè ewì ayaba, àwon kì í kókó dá ewì jo bí i ti àwon apohùn kan. Èyí tí òkòòkan won bá mò, tó sì rántí ni wón máa ń gbé jáde lénu, tí àwon yòókù náà yóò sì jò máa wí ohun tí eni náà bá ń wí lápapò.
Òpò nínú àwon ewì ayaba ló tún jé àdáse. Enìkan soso ló máa ń gbé irú ewì yìí dúró. Eni tí ìmò re bá jinlè, yálà nínú ayaba àgbà tàbí láàrin ayaba kéékèèké ló máa ń dá gbé irú ewì yìí kalè. Lásìkò ti eni náà bá ń gbé irú ewì àdáse béè kalè, enu re ni àwon yòókù yóò sì máa wò. Irú ewì báyìí le jé oríkì oba, ìtàn oba, ìrísí oba tàbí ìwà oba ló ń gbé síta. Nínú irú ìlànà ìgbékalè ewì yìí, ààyè a tún sábà máa wà fún àwon ayaba yòókù láti segbe orin ewì náà ní ìparí. Ohun tí à ń so ni pé bí ewì yìí ti máa ń jé àdáse tó, síbè àwon kan a máa fi orin parí rè. Irú orin yìí nìkan ni àwon yòókù yóò sì jo ko papò ní Ìkádìí ewì ayaba báyìí.
Lópò ìgbà, àwon ayaba a máa jo pa àtéwó papò sí ewì won. A tún se àkíyèsí pé àwon ayaba a máa kó ara won ní ìjánu nínú àgbékalè ewì won. Ohun tí à ń so ni pé wón mo ibi tó ye kí wón ti dá enu dúró, wón mo ibi tó ye kí wón ti sègbè orin, wón mo ojú, wón sì mo ara. Bí won bá ti wo ojú ara won, wón ti mo ohun tó ye kí won ó se nínú ìgbékalè ewì won, yálà bóyá kí wón máa bá ewì won lo tàbí kí won dénudúró.
Lára ìlànà ìgbékalè ewì ayaba ni ìmúra ayaba wa. Láti ayébáyé wá, a gbó pé ìmúra àwon ayaba a máa fi ipò won hàn láwùjo. Kò sí eni tó máa rí ìmúra ayaba, tí kò ní tètè mò pé ayaba ni òun rí lágbo. Òsó olówó iyebíye tí won máa ń kó sí ara ni kí á so ni tàbí ti aso ńlá tí wón máa ń wò sí ara.
Lára aso tí àwon ayaba máa ń wò lágbo ni òfì, àdìre, Sányán, àlàárì àti béè béè lo. Mùgbè-mugbe ni àwon ayaba máa ń dá aso wònyìí sórùn láyé àtijó. Bóyá ìdí nìyí tí àwon Yorùbá se máa ń so pé “àrókanlè laso ayaba, àwòkanlè ni ti yàrà”. Gbólóhùn yìí fi hàn pé àwon ayaba kìí dá aso won ní péńpé bí aso esinsin. Gégé bí i aya olówó ni wón se máa ń dá aso tiwon. Bí wón bá tún wo aso tó gbayì báyìí tán, àwon a tún máa lo èsó bí i ìlèkè iyùn, lágídígba àti àkún. Béè tún ni pé; won a máa se òsó alára-n-barà mó irun orí won láyé àtijó. Bákan náà, bàtà tí wón máa ń wo sí esè a máa bá aso ara won mu. Gèlè orí won náà a sì tún máa bá aso ara won mu. Ní pàtàkì, wámú-wámú ni ìmúra àwon ayaba máa ń gún régé.
Òpòlopò ohun tí a so nípa ìmúra àwon ayaba wònyìí ni a rí pé òlàjú ti ń kó dànù lóde òní. Ìrísí àti ìmúra àwon ayaba òde òní kò fi béè gbayì tó ti ayé àtijó mó. Ìwádìí lórí isé yìí jé kí a mò pé ìdí tí òsó ara àwon ayaba fi máa ń lárinrin tó báyìí láyé àtijó ni pé won kì í sábà gbé ewì won kojá inú ààfin. Àyàfi tí a bá dé inú ààfin oba nìkan ni a tó le rí àwon ayaba wò bí i ìran. Won kì í sàdèédé rí won wò nígba náà gan-an, àyàfi ìgbà tí oba tuntun bá ń gorí ìté nìkan.
Irú aso tí a le bá lára àwon ayaba lóde òní kò kojá aso ànkóò bí i léèsì ìgbàlódé, ànkárá tàbí gínnì. Awon ayaba kan a sì tún máa lo ìlèkè iyùn àti àkún owó láti fi dá won mò. Lára ìmúra àwon ayaba òde òní ni ìrùkèrè tí wón máa ń mú lówó wà.
Ní tòótó, a kò fi ojú rí irú ìrùkèrè tí wón máa ń lò lásìkò ìwádìí isé yìí. Èyí kò jé kí a mò bóyá dúdú tàbí funfun ni. Ìwádìí tí a se ló jé kí á mò béè. Bi ó tilè jé pé a ti so saájú pé àwon ayaba a máa mú ìrùkèrè lówó, síbè a gbó pé kì í se gbogbo won ló ń mú ìrùkèrè lówó. Àwon ayaba àgbà nìkan ló máa ń mú ìrùkèrè lówó. Ohun tí a gbó ni pé ìrùkèrè tí àwon ayaba àgbà ń mú lówó nínú ìgbékalè ewì won yìí jé ti oko won tó ti wàjà. Àgbéjó ni a sì gbó pé wón máa ń gbé ìrùkèrè owó won náà jó lásìkò tí wón bá ń gbé ewì won kalè.
|