Sáyẹ́nsì
Kini-Ìmọ jinlẹ (Sáyẹ́nsì)?
àtúnṣeKini ìmọ-jinle tabi Sayensi? Imo-Jinle tabi Sayensi je nigba awa gbiyanju lati ye, kékò, ati kawe awon ohun ti Olorun ti da. Ni imo-jinlẹ, lati ni awon alamo, idamoran ohun, alaye, ati awon ofin se pataki gidigan. Ti awa n ko mo kankan, awa nilo lati kawe, ṣe akiyesi, kojo ati gba alaye lori ohun se pataki. Pelu alaye yii, awa n le gba imo ti o da. Imo-jinlẹ ran wa lowo lati mo dada ona ti Olorun ti da gbogbo ayé ati fun o ogo ni ipari nitori Olorun je nla ati o je ọba ti ayé.[1]
.svg)
Ni imo-jinle awa ni fisiki, kemistri, ati isedale, isedale je ikawe nipa ohun ti wa laaye.
Imo-jinle ti ran wa lowo lati se orisirisi ohun. Pelu imo-jinle, awa ti kọ́ awon ọkọ̀ òfurufú, o ti soro sugbon awa ti se e. Pèlú imọ-jinlẹ awa ti kọ́ awon ọkọ oju omi akókó ati awa ti ye "fifo loju omi". Pelu imo-jinle awa ti kọ́ imo ẹrọ dabi ohun ti e n lo nissi lati ka nipa imo-jinle. Imo-jinle ti ran wa lowo ni ona orisirisi.
Awon ọkọ ofurufu akókò da, o wa ti da ni 1903 nipa Wilbur ati Orville Wright, awa pe ọkọ ofurufu «The Wright Flyer» ni ede Yoruba awa n pe «ohun ti n fo nipa Wright» Ohun ti n fo, ti fo ni Ojo 17, Osu kejila, 1903, ni Kitty Hawk, Carolina Ariwa
Awon akeko imo-jinle ti o tobi gan
àtúnṣe- Faraday
Alàgbà Isaac Newton
àtúnṣeAlàgbà Isaac Newton ti je okunrin ọlọgbọn gidigidi. Alàgbà Isaac Newton ti da fisiksi ati calculus nipa ara re nikan! Oga ti ile-ijosin ti so pé ni asiko ti iku ti Alàgbà Newton pé "Iseda ati ofin ti iseda ti dubule pamo ninu ale, Olúwa-Ọlọrun ti so pe, e je ki Newton je láàyè! Ati ohun gbogbo ti wa sinu imolẹ."[2]
Awon ohun ti o poju lori imọ-jinlẹ
àtúnṣe
Imọ-jinlẹ se pataki, imọ-jinlẹ ti ran wa lowo lati ye ayé wa dada. Pèlú imọ ti imọ-jinlẹ, awa ti da awon ẹrọ-imutobi, pèlú àwọn ẹrọ-imutobi awa n lé ri ita agbayé wa. Ni tele tele, won ti ro pé agbaye wa je roboto, ati won ti ro pé agbayé wa je arin ti gbogbo ayé. Súgbon nisinsin awa mo pé, ayé wa ko wa ni arin ti gbogbo. Ni otitó, orun je ni arin ti gbogbo ayé. Awa ni orisirisi irawo ti o ma yika orun. Awa n pe won: "Canis Minor," "Canis Major," "Orion," ati awon irawo miiran. Pèlú àwọn ẹrọ-imutobi, awa le ri awon ohun ti o poju.
Imọ-jinlẹ ni eka iwosàn ati oogun
àtúnṣeImọ-jinlẹ ti ran àwọn oniṣegun ati dokita lowo lati mu àwọn èniyàn larada. Àwọn èniyàn ti o ti ni pox-kékeré (smallpox), àwọn àkóràn ti o le pa àwọn èniyàn, akàn, ati orisirisi arun ati aisan. Bee ni, awa fun ogo si Olorun fun oye ati imọ ti o ti fun wa. Imọ-jinlẹ se pataki gidigan fun awon èniyàn ti o sise ni iwosàn, mo n so nipa awon oniṣegun ati dokita. Ti e ba fe di oniṣegun ati doita o nilo lati ni oyẹ ijinle ti sayensi ati imọ-jinlẹ.
Awon akọle ti o se pataki gidigan ni imo-jinle
àtúnṣe- Walẹ
- DNA
Itan ti imọ-jinlẹ
àtúnṣeitan ti Imọ , awọn idagbasoke ti Imọ lori akoko.
Ni ipele ti o rọrun julọ, imọ-jinlẹ jẹ imọ ti aye ti iseda. Ọpọlọpọ awọn ilana deede wa ni iseda ti ẹda eniyan ni lati ṣe idanimọ fun iwalaaye lati igba ti ifarahan Homo sapiens bi eya kan. Oorun ati Oṣupa lorekore tun awọn agbeka wọn ṣe. Diẹ ninu awọn iṣipopada, bii “iṣipopada” ojoojumọ ti Oorun, rọrun lati ṣe akiyesi, lakoko ti awọn miiran, bii “iṣipopada” Ọdọọdun ti Oorun, nira pupọ sii. Awọn iṣipopada mejeeji ni ibamu pẹlu awọn iṣẹlẹ ori ilẹ pataki. Ọsán ati oru pese awọn ipilẹ ilu ti eda eniyan aye. Awọn akoko pinnu ijira ti awọn ẹranko eyiti eniyan ti gbarale fun ọdunrun ọdun fun iwalaaye. Pẹlu ipilẹṣẹ iṣẹ-ogbin, awọn akoko di paapaa pataki diẹ sii, nitori ikuna lati ṣe idanimọ akoko to dara fun dida le ja si ebi. Imọ-itumọ ni irọrun bi imọ ti awọn ilana adayeba jẹ gbogbo agbaye laarin ẹda eniyan, ati pe o ti wa lati ibẹrẹ ti igbesi aye eniyan.[3]
Ti idanimọ lasan ti awọn iṣe deede ko pari itumọ kikun ti imọ-jinlẹ, sibẹsibẹ. Ni akọkọ, awọn iṣe deede le jẹ itumọ ti ọkan eniyan. Awọn eniyan fo si awọn ipari. Ọkàn ko le farada rudurudu , nitorinaa o ṣe agbekalẹ awọn iṣe deede paapaa nigbati ko si ni ifojusọna. Nípa bẹ́ẹ̀, fún àpẹẹrẹ, ọ̀kan lára àwọn “òfin” onímọ̀ ìjìnlẹ̀ sánmà ti Sànmánì Agbedeméjì ni pé ìrísí àwọn comets ti mú ìrúkèrúdò ńlá ṣẹlẹ̀, gẹ́gẹ́ bí Ìṣẹ́gun Norman ti Britain ṣe tẹ̀ lé ìràwọ̀ 1066. Àwọn ìlànà òtítọ́ gbọ́dọ̀ fi ìdí rẹ̀ múlẹ̀ nípasẹ̀ àyẹ̀wò tí a yà sọ́tọ̀ ti data. Imọ-jinlẹ, nitorinaa, gbọdọ lo iwọn kan ti ṣiyemeji lati ṣe idiwọ gbogbogbo ti tọjọ.[3]
Awọn ilana, paapaa nigba ti a fihan ni mathematiki bi awọn ofin ti iseda, ko ni itẹlọrun ni kikun fun gbogbo eniyan. Diẹ ninu awọn ta ku pe oye tooto nbeere awọn alaye ti awọn idi ti awọn ofin, ṣugbọn o wa ni agbegbe tiidi ti o wa ni awọn ti o tobi iyapa. Awọn ẹrọ itanna kuatomu ode oni , fun apẹẹrẹ, ti fi ibeere fun idi silẹ ati pe loni wa lori apejuwe mathematiki nikan. Ẹkọ nipa isedale ode oni, ni ida keji, ṣe rere lori awọn ẹwọn okunfa ti o fun laaye oye ti ẹkọ ẹkọ ẹkọ ẹkọ ẹkọ ẹkọ ẹkọ nipa ẹkọ nipa ẹkọ nipa ti ẹkọ nipa ti ẹkọ nipa ti ara ti awọn nkan bii awọn ohun elo, awọn sẹẹli, ati awọn ohun alumọni. Ṣugbọn paapaa ti a ba gba okunfa ati alaye wọle bi o ṣe yẹ, adehun kekere wa lori iru awọn okunfa ti o jẹ iyọọda, tabi ṣee ṣe, ninu imọ-jinlẹ. Ti itan-akọọlẹ ti imọ-jinlẹ ba ni oye eyikeyi ohunkohun, o jẹ dandan lati koju awọn ohun ti o ti kọja lori awọn ofin tirẹ, ati pe otitọ ni pe fun pupọ julọ itan-akọọlẹ ti imọ-jinlẹ ti awọn onimọ-jinlẹ nipa ẹda ẹda si awọn idi ti awọn onimọ-jinlẹ ode oni yoo kọ lapapọ. Awọn ipa ti ẹmi ati atọrunwa ni a gba bi gidi ati pataki titi di opin ọrundun 18th ati, ni awọn agbegbe bii isedale, jin sinu ọrundun 19th paapaa.[3]
Awọn apejọpọ kan ṣe akoso igbebẹ si Ọlọrun tabi awọn ọlọrun tabi si awọn ẹmi. Awọn Ọlọrun ati awọn ẹmi, o ti waye, ko le jẹ lainidii patapata ni awọn iṣe wọn. Bibẹẹkọ, idahun ti o yẹ yoo jẹ ete, kii ṣe iwadii onipin. Ṣùgbọ́n, níwọ̀n bí òrìṣà tàbí àwọn òrìṣà náà ti jẹ́ ọlọ́gbọ́n tàbí tí wọ́n dè mọ́ àwọn ìlànà ọgbọ́n, ó ṣeé ṣe fún ẹ̀dá ènìyàn láti ṣípayá ìtòlẹ́sẹẹsẹ ọgbọ́n inú ayé. Ìgbàgbọ́ nínú ọgbọ́n tó ga jù lọ ti ẹlẹ́dàá tàbí gómìnà àgbáyé lè ru iṣẹ́ onímọ̀ sáyẹ́ǹsì lọ́wọ́ ní ti gidi. Awọn ofin Kepler, aaye pipe ti Newton, ati ijusile Einstein ti iṣe iṣeeṣe ti awọn ẹrọ kuatomu jẹ gbogbo da lori imọ-jinlẹ, kii ṣe imọ-jinlẹ, awọn arosinu. Fun awọn onitumọ ti o ni imọlara ti awọn iyalẹnu, oye ti o ga julọ ti iseda ti dabi ẹni pe o beere diẹ ninu ẹmi itọsọna onipin. Ọrọ akiyesi pataki ti ero yii ni ọrọ Einstein pe iyalẹnu kii ṣe pe ẹda eniyan loye agbaye ṣugbọn pe agbaye ni oye.[3]
Imọ-jinlẹ, lẹhinna, ni lati gbero ninu nkan yii bi imọ ti awọn iṣe deede ti ara ti o tẹriba si iwọn diẹ ti lile ṣiyemeji ati ṣalaye nipasẹ awọn idi onipin. Išọra ikẹhin kan jẹ pataki. Iseda ni a mọ nipasẹ awọn imọ-ara nikan, eyiti oju, ifọwọkan, ati igbọran jẹ eyiti o jẹ pataki julọ, ati pe ero eniyan ti otito ni a yipada si awọn nkan ti awọn imọ-ara wọnyi. Ipilẹṣẹ iru awọn ohun elo bii awò-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-awọ-ayé, maikirosikopu, ati onka Geiger jẹ ki awọn iṣẹlẹ ti npọ sii nigbagbogbo laarin iwọn awọn imọ-ara. Nitorinaa, imọ ijinle sayensi ti agbaye jẹ apakan nikan, ati ilọsiwaju ti imọ-jinlẹ tẹle agbara eniyan lati jẹ ki awọn iyalẹnu han.[3]
Nkan yii n pese iwadi ti o gbooro ti idagbasoke ti imọ-jinlẹ gẹgẹbi ọna kika ati oye agbaye, lati ipele akọkọ ti akiyesi awọn ilana deede ni iseda si iyipada epochal ni imọran kini ohun ti o jẹ otitọ ti o waye ni fisiksi ọrundun 20th . Awọn itọju alaye diẹ sii ti awọn itan-akọọlẹ ti awọn imọ-jinlẹ kan pato, pẹlu awọn idagbasoke ti 20th nigbamii ati ni kutukutu awọn ọdun 21st, ni a le rii ninu isedale nkan ; Imọ-aye ; ati sáyẹnsì ti ara .[3]
Imọ bi imoye adayeba
àtúnṣeImọ asọtẹlẹ
àtúnṣeImọ, bi o ti ṣe alaye loke, ṣe irisi rẹ ṣaaju kikọ. Nítorí náà, ó pọndandan láti ronú láti inú ìyókù àwọn awalẹ̀pìtàn ohun tí ó wà nínú ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì yẹn . Lati awọn aworan iho apata ati lati awọn ijakadi deede lori egungun ati iwo agbọnrin, o jẹ mimọ pe awọn eniyan iṣaaju jẹ awọn alafojusi ti iseda ti o farabalẹ tọpa awọn akoko ati awọn akoko ti ọdun. Ní nǹkan bí ọdún 2500 ṣááju Sànmánì Tiwa, ìgbòkègbodò òjijì kan ṣẹlẹ̀ tí ó dà bí ẹni pé ó ti ní ìjẹ́pàtàkì ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì. Ilu Gẹẹsi nla ati ariwa iwọ-oorun Yuroopu ni awọn ẹya okuta nla lati akoko yẹn, olokiki julọ eyiti o jẹStonehenge lori Salisbury Plain ni England, ti o jẹ iyalẹnu lati oju-ọna imọ-jinlẹ. Kii ṣe nikan ni wọn ṣe afihan awọn ọgbọn imọ-ẹrọ ati awujọ ti aṣẹ giga — kii ṣe iṣẹ-ṣiṣe ti o tumọ lati gbe iru awọn bulọọki nla ti okuta awọn ijinna nla ati gbe wọn si ipo-ṣugbọn ero ipilẹ ti Stonehenge ati ekeji.awọn ẹya megalithic tun dabi lati darapọ ẹsin ati awọn idi astronomical. Awọn ipalemo wọn daba iwọn kan ti sophistication mathematiki ti akọkọ fura nikan ni aarin-20 orundun. Stonehenge jẹ Circle kan, ṣugbọn diẹ ninu awọn ẹya megalithic miiran jẹ apẹrẹ ẹyin ati, ni gbangba, ti a ṣe lori awọn ipilẹ mathematiki ti o nilo o kere ju imọ iṣe iṣe tiIlana Pythagorean pe onigun mẹrin ti hypotenuse ti igun apa ọtun jẹ dogba si apao awọn onigun mẹrin ti awọn ẹgbẹ meji miiran. Ilana yii , tabi o kere ju awọn nọmba Pythagorean ti o le ṣe ipilẹṣẹ nipasẹ rẹ, dabi pe a ti mọ ni gbogbo Asia, Aarin Ila-oorun , ati Neolithic Europe ni ọdunrun ọdun meji ṣaaju ibimọ Pythagoras.[3]
Yi apapo ti esin atiAworawo jẹ ipilẹ pataki si itan-akọọlẹ akọkọ ti imọ-jinlẹ. O wa ni Mesopotamia, Egipti, China (botilẹjẹpe o kere pupọ ju ibomiiran lọ), Central America , ati India. Awoye ti awọn ọrun, pẹlu ilana ti o ṣe akiyesi ati deede ti ọpọlọpọ awọn ara ọrun ti a tẹnumọ nipasẹ awọn iṣẹlẹ iyalẹnu gẹgẹbi awọn comets ati novae ati awọn iṣipopada pataki ti awọn aye-aye, o han gedegbe jẹ adojuru ọgbọn ti a ko le koju si ẹda eniyan akọkọ. Ninu wiwa eto ati deede, ọkan eniyan ko le ṣe ohun ti o dara ju lati gba ọrun lọ gẹgẹ bi apẹrẹ ti imọ kan. Aworawo ni lati wa ni ayaba ti awọn sáyẹnsì (weled ṣinṣin si eko nipa esin) fun tókàn 4,000 ọdun.
Imọ, ni irisi ogbo rẹ, ni idagbasoke nikan ni Oorun. Ṣugbọn o jẹ itọnisọna lati ṣe iwadii imọ-jinlẹ ti o farahan ni awọn agbegbe miiran, paapaa ni ina ti otitọ pe titi di igba aipẹ yii imọ yii nigbagbogbo jẹ, bii ni Ilu China, ga julọ si imọ-jinlẹ Iwọ-oorun.[3]
Ṣáínà (China)
àtúnṣeGẹgẹbi a ti ṣe akiyesi tẹlẹ, imọ-jinlẹ dabi ibi gbogbo lati jẹ imọ-jinlẹ akọkọ lati farahan. Ibasepo timotimo rẹ pẹlu ẹsin fun u ni iwọn aṣa kan ti o mu idagbasoke ti mathimatiki ṣiṣẹ. Awọn savants Kannada , fun apẹẹrẹ, ni kutukutu ṣe agbekalẹ kalẹnda kan ati awọn ọna ti igbero awọn ipo ti awọn irawọ irawọ. Niwọn igba ti awọn iyipada ti ọrun ti ṣaju awọn ayipada pataki lori Earth (fun awọn Kannada ka agbaye lati jẹ ohun-ara ti o tobi pupọ ninu eyiti gbogbo awọn eroja ti sopọ), astronomy ati astrology ni a dapọ si eto ijọba lati ibẹrẹ pupọ ti Ilu Kannada ni ọdun 2nd BC . Bi awọn Chinese bureaucracy ni idagbasoke, ohun deedekalẹnda di Egba pataki si awọn itọju ti legitimacy ati ibere. Abajade jẹ eto ti awọn akiyesi astronomical ati awọn igbasilẹ ti ko ni afiwe ni ibomiiran, o ṣeun si eyi ti o wa, loni, awọn iwe-ikawe irawọ ati awọn akiyesi ti awọn oṣupa ati awọn novae ti o pada fun ọdunrun ọdun.[3]
Ninu awọn imọ-ẹkọ imọ-ẹkọ miiran paapaa itọkasi ti o bori jẹ lori ilowo, nitori awọn Kannada, ti o fẹrẹẹ nikan laarin awọn eniyan atijọ, ko kun agbaye pẹlu awọn ọlọrun ati awọn ẹmi-eṣu ti ifẹ lainidii pinnu awọn iṣẹlẹ. Ibere jẹ atorunwa ati, nitorina, o ti ṣe yẹ. O jẹ fun eniyan lati ṣawari ati ṣapejuwe aṣẹ yii ati lati jere lati ọdọ rẹ. Kemistri (tabi, dipo, alchemy), oogun , ẹkọ nipa ilẹ-aye , ilẹ-aye , ati imọ-ẹrọ ni gbogbo wọn ni iyanju nipasẹ ipinlẹ ti wọn si gbilẹ. Imọ iṣe iṣe ti aṣẹ giga gba awọn Kannada laaye lati koju awọn iṣoro ilowo fun awọn ọgọrun ọdun lori ipele ti ko de ni Iwọ-oorun titi di Renaissance .[3]
India
àtúnṣeAworawo ti a iwadi ni India fun calendical ìdí lati ṣeto awọn akoko fun awọn mejeeji wulo ati esin awọn iṣẹ-ṣiṣe. Itẹnumọ akọkọ ni a gbe sori awọn iṣipopada oorun ati oṣupa, awọn irawọ ti o wa titi ti n ṣiṣẹ bi abẹlẹ si eyiti awọn itanna wọnyi gbe. Iṣiro India dabi ẹni pe o ti ni ilọsiwaju pupọ, pẹlu imudara pataki ni awọn ilana geometrical ati algebra. Laiseaniani ẹka igbehin yii ni iwuri nipasẹ irọrun ti eto isọdiwọn India ti nigbamii yoo wa si Iwọ-oorun gẹgẹbi awọn nọmba Hindu-Arabic .[3]
Amerika
àtúnṣeOyimbo ominira ti China, India, ati awọn miiran civilizations ti Europe ati Asia, awọnMaya ti Central America, ti o kọ lori awọn aṣa ti ogbologbo , ṣẹda awujọ ti o nipọn ninu eyiti astronomie ati awòràwọ ṣe awọn ipa pataki. Ipinnu ti kalẹnda, lẹẹkansi, ní mejeeji wulo ati esin lami. Oorun ati oṣupa oṣupa jẹ pataki, gẹgẹ bi ipo ti aye Venus ti o ni imọlẹ. Ko si awọn mathimatiki fafa ti a mọ pe o ti ni nkan ṣe pẹlu imọ-jinlẹ yii, ṣugbọn kalẹnda Mayan jẹ ọlọgbọn mejeeji ati abajade akiyesi akiyesi.[3]
Aarin Ila-oorun
àtúnṣeNi awọn cradles ti Western ọlaju niEgipti atiMesopotamia , nibẹ wà meji dipo ti o yatọ ipo. Ni Egipti arosinu ti aṣẹ agba aye jẹ ẹri nipasẹ ogun ti awọn ọlọrun alaanu . Kò dà bí orílẹ̀-èdè Ṣáínà, tó jẹ́ pé ilẹ̀ ayé rírorò ló sábà máa ń mú kí ìkún-omi, ìmìtìtì ilẹ̀, àti ìjì líle jà tó ń ba irè oko jẹ́, Íjíbítì jẹ́ aláìlẹ́gbẹ́, ó sì dùn mọ́ni gan-an. Ó ṣòro fún àwọn ará Íjíbítì láti gbà gbọ́ pé ikú ló dópin. Opolopo ọgbọn ati laala ti ara, nitorinaa, ti yasọtọ si titọju igbesi aye lẹhin iku . Mejeeji eko nipa esin Egipti ati awọn pyramids ni o wa majẹmu si yi aniyan. Gbogbo awọn ibeere pataki ni a dahun nipasẹ ẹsin, nitori naa awọn ara Egipti ko ṣe aniyan ara wọn lọpọlọpọ pẹlu awọn akiyesi nipa agbaye. Àwọn ìràwọ̀ àti àwọn pílánẹ́ẹ̀tì ní ìjẹ́pàtàkì ìràwọ̀ ní ti pé àwọn ìràwọ̀ ojú ọ̀run ni a rò pé yóò “ṣàkóso” ilẹ̀ náà nígbà tí wọ́n wà ní ìgòkè lọ (láti ìtòlẹ́sẹẹsẹ “ àwọn òfin” wọ̀nyí ni ọjọ́ méje náà ti wá.ọsẹ , lẹhin marun aye ati awọn Sun ati awọn Moon), ṣugbọn astronomy ti a ibebe ni opin si awọn calendrical isiro pataki lati ṣe asọtẹlẹ awọn lododun aye-fifun ikun omi ti awọn Nile. Ko si ọkan ninu eyi ti o nilo mathematiki pupọ, ati pe, nitori naa, diẹ ni pataki eyikeyi.[3]
Mesopotamia dabi China diẹ sii. Igbesi aye ilẹ naa dale lori awọn odo nla meji, Tigris ati Eufrate , nitori ti China gbarale Huang He (Odò Yellow) ati Yangtze (Chang Jiang). Ilẹ naa le ati pe o jẹ ki o gbe laaye nikan nipasẹ ipadanu nla ati awọn iṣẹ irigeson. Ìjì, kòkòrò, ìkún-omi, àti àwọn agbóguntini mú ìwàláàyè ní àìléwu. Lati ṣẹda awujọ iduroṣinṣin nilo mejeeji ọgbọn imọ-ẹrọ nla, fun ṣiṣẹda awọn iṣẹ hydraulic, ati agbara lati mu awọn ipa ti idalọwọduro duro. Awọn igbehin wọnyi ni a kọkọ damọ pẹlu awọn ọlọrun alagbara ati lainidii ti wọn jẹ gaba lori ẹkọ ẹkọ Mesopotamian. Awọn ilu ti pẹtẹlẹ ti dojukọ awọn ile-isin oriṣa ti ẹgbẹ alufaa ti nṣiṣẹ ti awọn iṣẹ wọn pẹlu siseto awọn iṣẹ pataki ti gbogbo eniyan , bii awọn odo odo, awọn idido, ati awọn ọna irigeson, ipin awọn ohun elo ilu naa fun awọn ọmọ ẹgbẹ rẹ, ati yiyọkuro ibinu atọrunwa ti o le pa ohun gbogbo run.[3]
Iṣiro ati aworawo ṣe rere labẹ awọn ipo wọnyi. Awọn nọmba eto, jasi kale lati awọn eto ti òṣuwọn ati coinage, jeda lori 60 (o wa ni Mesopotamia atijọ ti eto awọn iwọn, iṣẹju, ati awọn aaya ni idagbasoke) ati pe a ṣe deede si iṣiro to wulo. Ọ̀run jẹ́ ibùgbé àwọn ọlọ́run, àti nítorí pé àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ojú ọ̀run ni a rò pé ó ń mú kí ìjábá ilẹ̀ ayé múlẹ̀, wọ́n fara balẹ̀ ṣàkíyèsí tí a sì ṣàkọsílẹ̀ rẹ̀. Ninu awọn iṣe wọnyi dagba, akọkọ, mathimatiki ti o ni idagbasoke pupọ ti o kọja awọn ibeere ti iṣowo ojoojumọ, ati lẹhinna, diẹ ninu awọn ọgọrun ọdun lẹhinna, astronomie ti o ṣe alaye ti o jẹ fafa julọ ti agbaye atijọ titi ti awọn Hellene fi gba rẹ ti wọn si ṣe pipe.[3]
Ko si ohun ti a mọ ti awọn idi ti awọn mathimatiki kutukutu wọnyi fun gbigbe awọn ẹkọ wọn kọja awọn iṣiro ti awọn iwọn idoti lati yọkuro lati awọn ikanni ati awọn ipese pataki fun awọn ẹgbẹ iṣẹ. Ó lè jẹ́ eré ìjìnlẹ̀ ọgbọ́n orí lásán—ipá ṣíṣeré nínú ìtàn ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì kò yẹ kí a fojú tẹ́ńbẹ́lú—ó mú wọn tẹ̀ síwájú láti lọ sí algebra áljẹbrà . Awọn ọrọ wa lati bii 1700 Bc ti o jẹ iyalẹnu fun imudara mathematiki wọn. Àwọn oníṣirò Bábílónì mọ àjọṣe Pythagorean dáadáa, wọ́n sì máa ń lò ó nígbà gbogbo. Wọn le yanju awọn idogba kuadiratiki ti o rọrun ati paapaa le yanju awọn iṣoro ni iwulo agbo ti o kan awọn olutayo. Lati bii ẹgbẹẹgbẹrun ọdun nigbamii awọn ọrọ wa ti o lo awọn ọgbọn wọnyi lati pese apejuwe mathematiki alaye pupọ ti awọn iyalẹnu astronomical.[3]
Botilẹjẹpe China ati Mesopotamia n pese awọn apẹẹrẹ ti akiyesi gangan ati alaye asọye ti iseda, ohun ti o padanu ni alaye ni ipo imọ-jinlẹ. Ara Ṣaina gba aṣẹ agba aye kan ti o da lori iwọntunwọnsi awọn ipa idakeji (yin–yang) ati isokan ti awọn eroja marun (omi, igi, irin, ina, ati ilẹ). Kini idi ti isokan ti a gba ni a ko jiroro. Bákan náà, àwọn ará Íjíbítì rí i pé ayé wà ní ìṣọ̀kan nítorí pé àwọn ọlọ́run fẹ́ bẹ́ẹ̀. Fún àwọn ará Bábílónì àti àwọn àṣà ìṣẹ̀dálẹ̀ Mesopotámíà míràn, ètò wà níwọ̀n ìgbà tí àwọn ọlọ́run alágbára gbogbo àti akíkanjú bá ti ràn án lọ́wọ́. Ni gbogbo awọn awujọ wọnyi, awọn eniyan le ṣe apejuwe iseda ati lo, ṣugbọn lati ni oye rẹ jẹ iṣẹ ti ẹsin ati idan, kii ṣe idi. Àwọn ará Gíríìkì ló kọ́kọ́ wá ọ̀nà láti kọjá àpèjúwe àti láti dé bá àwọn àlàyé tó bọ́gbọ́n mu nípa àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ àdánidá tí kò kan ìfẹ́ afẹ́fẹ́ àwọn ọlọ́run. Àwọn Ọlọ́run ṣì lè kó ipa kan, gẹ́gẹ́ bí wọ́n ti ṣe fún ọ̀pọ̀ ọ̀rúndún tó ń bọ̀, àmọ́ àní àwọn ọlọ́run pàápàá wà lábẹ́ àwọn òfin tó bọ́gbọ́n mu.[3]
.jpg)
Imọ ẹkọ Giriki
àtúnṣeIbi tiadayeba imoye
àtúnṣeO dabi pe ko si idi ti o dara ti awọn Hellene, ti o ṣajọpọ ni awọn ilu-ilu ti o ya sọtọ ni ilẹ ti o jẹ talaka ati sẹhin, yẹ ki o ti kọlu awọn agbegbe ọgbọn ti a ko fiyesi nikan, ti o ba jẹ rara, nipasẹ awọn ọlaju nla ti Yangtze, Tigris ati Eufrate, ati awọn afonifoji Nile. Ọpọlọpọ awọn iyatọ wa laarin Greece atijọ ati awọn ọlaju miiran, ṣugbọn boya o ṣe pataki julọ ni ẹsin. Ohun ti o yanilenu nipa ẹsin Giriki , ni iyatọ si awọn ẹsin Mesopotamia ati Egipti, jẹ mimọ rẹ. Mejeeji ti awọn ọlaju odo nla ti dagbasoke awọn ẹkọ ti o nipọn ti o ṣiṣẹ lati dahun pupọ julọ, ti kii ba ṣe gbogbo rẹ, ti awọn ibeere nla nipa aaye ati ayanmọ ọmọ eniyan. Ìsìn Gíríìkì kò ṣe bẹ́ẹ̀. O jẹ, ni otitọ, diẹ diẹ sii ju akojọpọ awọn itan-akọọlẹ eniyan lọ, o baamu diẹ sii si ina ibudó ju si tẹmpili lọ. Boya yi je abajade ti awọn Collapse ti ẹya sẹyìn Greek ọlaju, awọnMycenaean , si opin ti awọn 2nd egberun BC , nigbati awọn Dark Age sọkalẹ sori Greece ati ki o fi opin si fun meta sehin. Gbogbo ohun ti a fipamọ ni awọn itan ti awọn ọlọrun ati awọn ọkunrin, ti o kọja nipasẹ awọn ewi, ti o ṣe afihan awọn idiyele ati awọn iṣẹlẹ Mycenaean ti ko dara. Iru awọn ewi nla ti Homer , Iliad ati Odyssey , ninu eyiti awọn akikanju ati awọn ọlọrun dapọ mọra larọwọto pẹlu ara wọn. Na nugbo tọn, yé kọnawudopọ ganji tlala, na yẹwhe lẹ sọawuhia to otàn ehelẹ mẹ vude poun hugan jọja jọja jọja lẹ tọn he oklọ po azọ́nwiwa yetọn lẹ po, eyin e yin yiyijlẹdo ahunmẹdunamẹnu Marduk kavi Jehovah tọn go, yin jọja de. Lootọ ko si imọ-ẹkọ ẹkọ Giriki ni ọna ti ẹkọ nipa ẹkọ ti n pese alaye ti o ni ibamu ati ti o jinlẹ ti awọn iṣẹ ti agbaye ati ọkan eniyan. Nítorí náà, kò sí àwọn ìdáhùn tó rọrùn fún àwọn èrò Gíríìkì tí wọ́n ń béèrè. Abajade ni pe yara ti o lọpọlọpọ ni a fi silẹ fun titẹ sii ati nikẹhin ipo ibeere ti itelorun diẹ sii. Bayi niimoye ati awọn oniwe-akọbi ọmọ, Imọ, bi.[3]
Onimọ-ọgbọn-ara akọkọ, gẹgẹbi aṣa atọwọdọwọ Hellenic, jẹThales ti Miletus , ẹni tí ó gbilẹ̀ ní ọ̀rúndún kẹfà ṣááju Sànmánì Tiwa . A mọ̀ nípa rẹ̀ kìkì nípasẹ̀ àwọn àkọsílẹ̀ tí ó tẹ̀ lé e, nítorí kò sí ohun tí ó kọ tí ó ṣẹ́ kù. O yẹ ki o ti sọ asọtẹlẹ oṣupa oorun ni ọdun 585 BC ati pe o ti ṣe agbekalẹ ikẹkọ deede ti geometry ninu iṣafihan rẹ ti bisecting ti iyika nipasẹ iwọn ila opin rẹ . Ni pataki julọ, o gbiyanju lati ṣalaye gbogbo awọn iṣẹlẹ adayeba ti a ṣe akiyesi ni awọn ofin ti awọn iyipada ti nkan kan, omi, eyiti a le rii pe o wa ni awọn ipinlẹ to lagbara, omi, ati gaseous. Kini fun Thales ṣe iṣeduro deede ati ọgbọn ti agbaye jẹ ọlọrun abinibi ni ohun gbogbo ti o dari wọn si awọn opin ti Ọlọrun yàn wọn. Lati awọn ero wọnyi awọn abuda meji ti imọ-jinlẹ Giriki kilasika ti jade. Àkọ́kọ́ jẹ́ ojú ìwòye àgbáyé gẹ́gẹ́ bí ètò tí a ṣètò (Gíríìkì kósmos túmọ̀ sí “ibere”). Èkejì ni ìdánilójú pé àṣẹ yìí kì í ṣe ti àkópọ̀ ẹ̀rọ, bí kò ṣe ti ẹ̀dá alààyè: gbogbo apá àgbáálá ayé ní àwọn ète nínú ìtòlẹ́sẹẹsẹ gbogbo nǹkan, àwọn nǹkan sì ń lọ lọ́nà ti ẹ̀dá sí òpin tí a yàn wọ́n láti sìn. Iṣipopada si opin ni a npe niteleology ati, pẹlu ṣugbọn diẹ awọn imukuro, o permeated Greek bi daradara bi Elo nigbamii Imọ.[3]
Thales lairotẹlẹ ṣe idasi ipilẹ ọkan miiran si idagbasoke ti imọ-jinlẹ adayeba. Nipa sisọ nkan kan pato bi ipilẹano ti gbogboọrọ , Thales la ara rẹ si lodi , eyi ti o wà ko gun ni wiwa. Ọmọ -ẹhin tirẹ ,Anaximander , ni kiakia lati jiyan pe omi ko le jẹ nkan ipilẹ. Ariyanjiyan rẹ rọrun: omi, ti o ba jẹ ohunkohun, jẹ pataki tutu; ko si ohun ti o le jẹ atako ara rẹ. Nitorinaa, ti Thales ba jẹ deede, idakeji ti tutu ko le wa ninu nkan kan, ati pe yoo yago fun gbogbo awọn ohun gbigbẹ ti a ṣe akiyesi ni agbaye. Nitorina, Thales ko tọ. Eyi ni ibimọ aṣa atọwọdọwọ ti o jẹ ipilẹ si ilosiwaju ti imọ-jinlẹ.[3]
Awọn ifojusọna Thales ṣeto bugbamu ọgbọn, pupọ julọ eyiti o jẹ iyasọtọ si awọn ibawi ti o ni ilọsiwaju ti ẹkọ rẹ ti ọrọ ipilẹ. Orisirisi awọn oludoti ẹyọkan ni a dabaa ati lẹhinna kọ, nikẹhin ni ojurere fun isodipupo awọn eroja ti o le ṣe iṣiro fun iru awọn agbara idakeji bi tutu ati gbẹ, gbona ati tutu. Ọdun meji lẹhin Thales, ọpọlọpọ awọn onimo ijinlẹ sayensi gba ẹkọ ti awọn eroja mẹrin: ilẹ (tutu ati gbigbẹ), ina (gbona ati gbẹ), omi (tutu ati tutu), ati afẹfẹ (gbona ati tutu). Gbogbo ara ni a ṣe lati awọn mẹrin wọnyi.[3]
Iwaju awọn eroja nikan ṣe iṣeduro wiwa awọn agbara wọn ni awọn iwọn oriṣiriṣi. Ohun ti a ko ṣe iṣiro fun ni fọọmu ti awọn eroja wọnyi mu, eyiti o ṣiṣẹ lati ṣe iyatọ awọn nkan adayeba lati ara wọn. Iṣoro ti fọọmu ni akọkọ kọlu ni ọna ṣiṣe nipasẹ ọlọgbọn-imọran ati oludari egbeokunkunPythagoras ní ọ̀rúndún kẹfà ṣááju Sànmánì Tiwa . Àlàyé ni o ni wipe Pythagoras di ìdánilójú ti awọn primacy tinọmba nigbati o mọ pe awọn akọsilẹ orin ti a ṣe nipasẹ monochord kan wa ni ipin ti o rọrun si ipari ti okun naa. Awọn didara (awọn ohun orin) ti dinku si awọn iwọn (awọn nọmba ni awọn ipin- ipin ). Bayi ni a bi fisiksi mathematiki , nitori wiwa yii pese afara pataki laarin agbaye ti iriri ti ara ati ti awọn ibatan oni-nọmba. Nọmba pese idahun si ibeere ti ipilẹṣẹ ti awọn fọọmu ati awọn agbara.[3]
Aristotle ati Archimedes
àtúnṣeImọ-jinlẹ Hellenic ni a kọ sori awọn ipilẹ ti Thales ati Pythagoras fi lelẹ. O de ipo giga rẹ ninu awọn iṣẹ ti Aristotle ati Archimedes. Aristotle duro fun aṣa atọwọdọwọ akọkọ, ti awọn fọọmu didara ati teloloji. O je ara aonimọ-jinlẹ ti awọn akiyesi ti awọn oganisimu oju omi ko kọja titi di ọdun 19th. Isedale jẹ pataki teleological — awọn ẹya ara ti ohun alãye ti wa ni oye ni awọn ofin ti ohun ti won se ni ati fun awọn oni-ati awọn ti ibi iṣẹ Aristotle pese awọn ilana fun awọn Imọ titi ti akoko ti Charles Darwin . Ni fisiksi , teleology kii ṣe kedere, ati Aristotle ni lati fi le lori awọn cosmos. LatiPlato , olùkọ́ rẹ̀, ó jogún àbá èrò orí pé àwọn ìràwọ̀ ọ̀run (ìràwọ̀ àti àwọn pílánẹ́ẹ̀tì) jẹ́ àtọ̀runwá ní ti gidi àti, gẹ́gẹ́ bí èyí, pípé. Wọn le, nitorina, gbe nikan ni pipe, ayeraye, išipopada ti ko yipada, eyiti, nipasẹ itumọ Plato, tumọ si awọn iyika pipe. The Earth, jije o han ni ko Ibawi, ati inert, wà ni aarin. Lati Earth si aaye ti Oṣupa, ohun gbogbo yipada nigbagbogbo, ti o ṣẹda awọn fọọmu tuntun ati lẹhinna ibajẹ pada si aibikita. Loke Oṣupa, cosmos ni awọn agbegbe alarinrin ati concentric kirisita ti n gbe lori awọn aake ti a ṣeto ni awọn igun si ara wọn (eyi ṣe iṣiro fun awọn iṣipopada pataki ti awọn aye aye) ati jijade išipopada wọn boya lati ẹya karun ti o lọ nipa ti ara ni awọn iyika tabi lati ọdọ awọn ẹmi ọrun ti ngbe inuawon ara orun . Awọn Gbẹhin fa ti gbogbo išipopada je kannomba , tabi unmoved, mover (Ọlọrun) ti o duro ni ita awọn cosmos.[3]
Aristotle ni anfani lati ṣe oye nla ti ẹda ti a ṣe akiyesi nipa bibeere eyikeyi nkan tabi ilana: kini ohun elo ti o wa, kini irisi rẹ ati bawo ni o ṣe gba fọọmu yẹn, ati, julọ pataki julọ, kini idi rẹ? Ohun ti o yẹ ki o ṣe akiyesi ni pe, fun Aristotle, gbogbo iṣẹ ṣiṣe ti o waye lairotẹlẹ jẹ adayeba. Nitorinaa, ọna ti o yẹ fun iwadii jẹ akiyesi.Idanwo , eyini ni, yiyipada awọn ipo adayeba lati le tan imọlẹ si awọn ohun-ini ti o farapamọ ati awọn iṣẹ-ṣiṣe ti awọn nkan, jẹ aibikita ati pe ko le, nitorina, ni ireti lati ṣe afihan awọn ohun pataki. Idanwo ko ṣe pataki fun imọ-jinlẹ Giriki.[3]
Iṣoro ti idi ko dide ni awọn agbegbe ti Archimedes ṣe awọn ẹbun pataki julọ rẹ. Oun ni, lakọọkọ, onimọ-iṣiro ti o wuyi ti iṣẹ rẹ lori awọn apakan conic ati lori agbegbe ti Circle pese ọna fun idasilẹ ti iṣiro nigbamii. O wa ninu fisiksi mathematiki, sibẹsibẹ, o ṣe awọn ilowosi rẹ ti o tobi julọ si imọ-jinlẹ. Ifihan mathematiki rẹ ti ofin ti lefa jẹ deede bi ẹri Euclidean ni geometry. Bakanna, iṣẹ rẹ lori hydrostatics ṣe agbekalẹ ati idagbasoke ọna eyiti awọn abuda ti ara, ninu ọran yii pato walẹ , eyiti Archimedes ṣe awari, ni a fun ni apẹrẹ mathematiki ati lẹhinna ni ifọwọyi nipasẹ awọn ọna mathematiki lati mu awọn ipinnu mathematiki jade ti o le tumọ pada si awọn ọrọ ti ara.[3]
Ni agbegbe pataki kan Aristotelian ati awọn ọna Archimedean ni a fi agbara mu sinu igbeyawo ti ko ni irọrun.Ìwòràwọ̀ jẹ́ ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì ti ara tó jẹ́ olórí látìgbà pípẹ́ sẹ́yìn, ṣùgbọ́n a kò tíì dín rẹ̀ lọ́nà àṣeyọrí sí ètò ìṣọ̀kan. Ẹ̀sìn ìràwọ̀ Plato-Aristotel ti béèrè pé kí àwọn yípo pílánẹ́ẹ̀tì jẹ́ ìyípo. Ṣùgbọ́n, ní pàtàkì lẹ́yìn ìṣẹ́gun Alẹkisáńdà Ńlá ti mú kí àwọn àkíyèsí àti ọ̀nà ìṣirò àwọn ará Bábílónì wà lárọ̀ọ́wọ́tó fún àwọn Gíríìkì, àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ sánmà rí i pé kò ṣeé ṣe láti mú àbá èrò orí àti àkíyèsí bára mu . Aworawo lẹhinna pin si awọn ẹya meji: ọkan jẹ ti ara ati pe o gba imọran Aristotelian ni ṣiṣe iṣiro fun išipopada ọrun, ati pe ekeji kọju si idi ti o da lori ṣiṣẹda awoṣe mathematiki kan ti o le ṣee lo fun ṣiṣe iṣiro awọn ipo aye.Ptolemy , ni 2nd orundun ce , ti gbe aṣa igbehin lọ si aaye ti o ga julọ ni igba atijọ ninu Hē mathēmatikē syntaxis rẹ ("The Mathematical Collection," dara julọ mọ labẹ akọle Giriki-Arabic, Almagest ).[3]
Òògùn
àtúnṣeAwọn Hellene ko ṣe ilọsiwaju pupọ ni oye awọn aye nikan ṣugbọn tun lọ jina ju awọn iṣaaju wọn lọ ni imọ wọn nipa ara eniyan . Oogun ti Giriki ti o ti ṣaju-tẹlẹ ti fẹrẹẹ fimọ si ẹsin ati aṣa.A ka arun si abajade aifẹ Ọlọrun ati ẹṣẹ eniyan, lati ṣe itọju nipasẹ awọn itọka, adura, ati awọn igbese itunu miiran. Ni awọn 5th orundun Bc a rogbodiyan ayipada wá nipa ti o ti wa ni nkan ṣe pẹlu awọn orukọ tiHippocrates . O jẹ Hippocrates ati ile-iwe rẹ ti, ti o ni ipa nipasẹ igbega ti imoye adayeba, akọkọ tẹnumọ pe arun jẹ adayeba, kii ṣe eleri , lasan. Paapaa awọn arun ti o kọlu bi warapa, ti ijagba rẹ dabi ẹni pe o fa lati ọdọ atọrunwa, ni a dimu lati pilẹṣẹ lati inu awọn okunfa adayeba ninu ara.[3]
Giga ti imọ-jinlẹ iṣoogun ni igba atijọ ti de pẹ ni akoko Hellenistic. Ọpọlọpọ iṣẹ ni a ṣe ni ile musiọmu ti Alexandria, ile-iṣẹ iwadii ti a ṣeto labẹ ipa Giriki ni Egipti ni ọrundun 3rd SK lati ṣe onigbọwọ ikẹkọ ni gbogbogbo. A ṣe iwadii ọkan ati eto iṣan-ara , bii awọn ara ati ọpọlọ. Awọn ẹya ara ti iho thoracic ni a ṣe apejuwe, ati pe a ṣe igbiyanju lati ṣawari awọn iṣẹ wọn. O wa lori awọn iwadii wọnyi, ati lori awọn ipinfunni tirẹ ti awọn apes ati elede, pe oniwosan nla ti o kẹhin ti igba atijọ,Galen ti Pergamum , orisun rẹfisioloji . Ó jẹ́, ní pàtàkì, ètò ẹ̀yà mẹ́ta kan nínú èyí tí àwọn ohun tí a ń pè ní ẹ̀mí—àdánidá, pàtàkì, àti ẹranko—ti kọjá lọ ní ọ̀kọ̀ọ̀kan nípasẹ̀ àwọn iṣan ara, àwọn ẹ̀jẹ̀, àti àwọn iṣan ara láti mú kí ara lápapọ̀ di alágbára. Awọn igbiyanju Galen lati ṣe atunṣe awọn itọju ailera pẹlu imọ-ara rẹ ko ṣaṣeyọri, ati nitorinaa iṣe iṣe iṣoogun duro lainidi ati ọrọ kan ti yiyan dokita. Nigbagbogbo yiyan ti o dara julọ ni eyiti o sọ nipasẹ awọn Hippocratics, ti o gbẹkẹle ni akọkọ lori irọrun, gbigbe mimọ ati agbara ti ara lati mu ararẹ larada.[3]
Imọ ninu Romu ati Kristiẹniti
àtúnṣeApogee ti imọ-jinlẹ Giriki ni awọn iṣẹ ti Archimedes ati Euclid ṣe deede pẹlu igbega agbara Romu ni Mẹditarenia. Iṣẹ́ ọnà, ìwé, ìmọ̀ ọgbọ́n orí àti ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì wú àwọn ará Róòmù lórí gan-an, lẹ́yìn tí wọ́n ṣẹ́gun Gíríìsì, ọ̀pọ̀ àwọn ọ̀mọ̀wé Gíríìkì ló sìn gẹ́gẹ́ bí ẹrú ilé tí wọ́n ń kọ́ àwọn ọmọ Róòmù olókìkí. Awọn ara Romu jẹ eniyan ti o wulo, sibẹsibẹ, ati pe, lakoko ti wọn ṣe akiyesi aṣeyọri ọgbọn Giriki pẹlu ẹru, wọn tun ko le ṣe iranlọwọ ṣugbọn beere ohun ti o dara ti o ṣe awọn Hellene. Roman wọpọ ori wà ohun ti pa Rome nla; sáyẹnsì àti ìmọ̀ ọgbọ́n orí ni wọ́n kọbi ara sí tàbí tí wọ́n sọ̀ kalẹ̀ sí ipò tí kò tó nǹkan. Paapaa iru Hellenophile bii olori ijọba ati agbẹnusọ Cicero lo ironu Giriki pupọ sii lati tẹ awọn ọna Romu atijọ ju bi orisun awọn imọran ati awọn oju-iwoye titun.[3]
Ẹmi ti iwadii ominira jẹ ajeji pupọ si ọkan Romu, nitorinaa isọdọtun imọ-jinlẹ ti da duro. Ogún ti sayensi ti Greece ti di ati ibajẹ sinu awọn encyclopaedia Roman ti iṣẹ pataki rẹ jẹ ere idaraya dipo oye. Aṣoju ti ẹmi yii jẹ aristocrat ti ọrundun 1stPliny Alagba , tiItan Adayeba jẹ ikojọpọ awọn arosọ pupọ , awọn itan aiṣedeede ti awọn ẹda iyalẹnu, idan, ati imọ-jinlẹ diẹ, gbogbo wọn dapọ papọ lainidii fun titillation ti awọn aristocrats miiran. Aristotle ì bá ti tijú rẹ̀.[3]
Ni giga rẹ Rome da ogunlọgọ awọn eniyan pẹlu oriṣiriṣi aṣa, ede, ati ẹsin laarin ijọba rẹ. Ẹ̀ya ìsìn kan tó ṣe pàtàkì ju àwọn tó kù lọKristiẹniti .Jésù àti ìjọba rẹ̀ kì í ṣe ti ayé yìí, bí kò ṣe àwọn ọmọ ẹ̀yìn rẹ̀ àtàwọn ọmọlẹ́yìn wọn. Ayé yìí kò lè pa á tì, bó tilẹ̀ jẹ́ pé àníyàn nípa àwọn nǹkan ti ayé lè léwu fún ọkàn. Nítorí náà, àwọn Kristẹni ìjímìjí sún mọ́ ọgbọ́n ayé ti àkókò wọn pẹ̀lú ìdàrúdàpọ̀: ní ọwọ́ kan, ọ̀rọ̀ àsọyé àti àríyànjiyàn ti ìmọ̀ ọgbọ́n orí ìgbàanì jẹ́ ìdẹkùn àti ìtannijẹ tí ó lè ṣi àwọn òmùgọ̀ àti aláìmọ́ra; ní ọwọ́ kejì ẹ̀wẹ̀, àwọn ọ̀jáfáfá àti àwọn tí ó kàwé ní ilẹ̀ ọba náà kò lè yí padà àyàfi bí a bá fi ìhìn-iṣẹ́ Kristian hàn ní àwọn ọ̀rọ̀ àti ọ̀rọ̀ àsọyé ti àwọn ilé-ẹ̀kọ́ ìmọ̀ ọgbọ́n orí. Kí wọ́n tó mọ̀ ọ́n, àwọn Kristẹni ìjímìjí wà nínú àríyànjiyàn àkànlò èdè , tí díẹ̀ lára wọn sì kan ẹ̀kọ́ físíìsì . Fun apẹẹrẹ, ki ni iwa ti Jesu, ni awọn ọrọ ti ara lasan? Bawo ni o ṣe ṣee ṣe pe ẹnikan le ni awọn ẹda pataki meji ti o yatọ, gẹgẹ bi a ti sọ fun Jesu? Irú àwọn ìbéèrè bẹ́ẹ̀ ṣípayá bí ìmọ̀ tó ṣe pàtàkì ti àwọn àríyànjiyàn ti àwọn onírònú Gíríìkì lórí irú nǹkan bẹ́ẹ̀ ṣe lè jẹ́ fún àwọn tí wọ́n ń ṣiṣẹ́ ní dídá ẹ̀kọ́ ìsìn tuntun sílẹ̀.[3]
Ìkẹ́kọ̀ọ́ àtijọ́, nígbà náà, kò kú pẹ̀lú ìṣubú Róòmù àti ojúṣe Ilẹ̀ Ọba Ìwọ̀ Oòrùn láti ọwọ́ àwọn ẹ̀yà àwọn ará Germany. Na nugbo tọn, miyọ́ngbán nupinplọn tọn to jiji taun, ṣigba e ma kú. Àwọn ajẹ́jẹ̀ẹ́ ìnìkàngbé tí wọ́n wà ní àwọn ilé ajẹ́jẹ̀ẹ́ ìnìkàngbé ti fi ìṣòtítọ́ dakọ́ àwọn ògbólógbòó ti ìrònú àtijọ́ àti ẹ̀sìn Kristẹni ìjímìjí wọ́n sì tọ́jú wọn fún ìrandíran . Àwọn ajẹ́jẹ̀ẹ́ ìnìkàngbé náà ń bá a lọ láti kọ́ àwọn ẹ̀kọ́ ẹ̀kọ́ ìgbàanì, nítorí pé díẹ̀ ju àwọn alákọ̀ọ́bẹ̀rẹ̀ lọ ló kù ní Ìwọ̀ Oòrùn Látìn. Ni Ila-oorun ijọba Byzantine duro lagbara, ati pe nibẹ ni awọn aṣa atijọ ti tẹsiwaju. Iṣẹ́ ìpilẹ̀ṣẹ̀ díẹ̀ ni a ṣe ní ẹgbẹ̀rún ọdún tí ó tẹ̀ lé ìṣubú Róòmù, ṣùgbọ́n àwọn ọ̀rọ̀-ìwé ìgbàanì ni a pamọ́ papọ̀ pẹ̀lú ìmọ̀ èdè Gíríìkì ìgbàanì . Eleyi je lati je kan iyebiye ifiomipamo ti eko fun awọn Latin West ni nigbamii ti sehin.[3]
Imọ ninu Islam
àtúnṣeÒgùṣọ ti ẹkọ atijọ kọja ni akọkọ si ọkan ninu awọn ẹgbẹ ti o jagun ti o ṣe iranlọwọ lati mu Ilẹ-ọba Ila-oorun silẹ. Ni ọrundun 7th awọn ara Arabia, ti o ni atilẹyin nipasẹ ẹsin titun wọn, jade kuro ni ile larubawa ti Arabia ti wọn si fi awọn ipilẹ ijọba Islam lelẹ ti o dojukọ ti Rome atijọ . Lójú àwọn ará Lárúbáwá, ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì ìgbàanì jẹ́ ohun iyebíye kan. AwọnAl-Qur'an , iwe mimọ ti Islam, ni pataki oogun yìn oogun gẹgẹbi iṣẹ ọna ti o sunmọ Ọlọhun. Wọ́n gbà pé ìràwọ̀ àti ìràwọ̀ jẹ́ ọ̀nà kan láti fi wo ohun tí Ọlọ́run fẹ́ fún aráyé. Olubasọrọ pẹlu mathimatiki Hindu ati awọn ibeere ti astronomie ṣe iwuri fun iwadi awọn nọmba ati ti geometry. Awọn iwe ti Hellene, nitorina, ni itara wa ati tumọ, ati nitorinaa pupọ ninu imọ-jinlẹ ti igba atijọ kọja sinu aṣa Islam . Oogun Giriki, Aworawo Giriki ati Afirawọ, ati mathimatiki Giriki, papọ pẹlu awọn iṣẹ imọ-jinlẹ nla ti Plato ati, paapaa, Aristotle, ni a dapọ mọ Islam ni opin ọrundun 9th. Tabi awọn Larubawa ko duro pẹlu assimilation. Wọn ti ṣofintoto ati awọn ti wọn innovated. Aworawo Islam ati Afirawọ ni a ṣe iranlọwọ nipasẹ kikọ awọn akiyesi astronomical nla ti o pese awọn akiyesi deede si eyiti a le ṣayẹwo awọn asọtẹlẹ Ptolemaic. Awọn nọmba ṣe iyanilenu awọn onimọran Islam, ifaniyan yii si ṣiṣẹ bi iwuri fun ẹda algebra (lati Arabic al-jabr ) ati ikẹkọ awọn iṣẹ algebra.[3]
Igba atijọ Imọ ti Yúróòpù
àtúnṣe
Kristẹndọm igba atijọ dojukọ Islam ni pataki ni awọn ipadabọ ologun, ni Ilu Sipeeni ati Ilẹ Mimọ, ati ninu imọ-jinlẹ. Lati inu ija yii ni imupadabọ ẹkọ ẹkọ atijọ si Iwọ-oorun. Awọn Reconquista ni Spain ni diẹdiẹ ti awọn Moors si guusu lati awọn Pyrenees, ati laarin awọn iṣura ti o kù ni awọn itumọ Arabic ti awọn iṣẹ imọ-jinlẹ ati imọ-jinlẹ Giriki. Ni 1085 ilu tiToledo , pẹlu ọkan ninu awọn ile-ikawe ti o dara julọ ni Islam, ṣubu si awọn Kristiani. Lára àwọn tó ń gbé ibẹ̀ ni àwọn Kristẹni ajẹ́jẹ̀ẹ́ ìnìkàngbé tí wọ́n tètè bẹ̀rẹ̀ sí í túmọ̀ àwọn iṣẹ́ ìgbàanì sí èdè Látìn. Ni opin ti awọn 12th orundun Elo ti atijọ iní wà lẹẹkansi wa si awọn Latin West.[3]
.jpg)
Aye igba atijọ ni a ṣe afihan nipasẹ awọn onimọran ti Imọlẹ Ọdun 18th gẹgẹbi akoko okunkun, igbagbọ ninu ohun asan, ati ikorira si imọ-jinlẹ ati ẹkọ. Ni ilodi si, o jẹ ọkan ninu iwulo imọ-ẹrọ nla. Awọn ilọsiwaju ti a ṣe le han loni bi ohun kekere, ṣugbọn iyẹn jẹ nitori pe wọn jẹ ipilẹ. Wọn pẹlu bata ẹṣin ati kola ẹṣin , laisi eyiti a ko le lo agbara ẹṣin daradara. Awọn kiikan ti ibẹrẹ, àmúró ati bit , kẹkẹ-kẹkẹ, ati awọn fò buttress jẹ ki o ṣee ṣe awọn nla Gotik Cathedrals. Awọn ilọsiwaju ninu awọn ọkọ oju-irin jia ti awọn wili omi ati idagbasoke ti awọn ẹrọ afẹfẹ lo awọn orisun agbara wọnyi pẹlu ṣiṣe nla . Ọgbọn ẹrọ, ile lori iriri pẹlu awọn ọlọ ati awọn kẹkẹ agbara, ti o pari ni ọrundun 14th ni aago ẹrọ, eyiti kii ṣe ṣeto boṣewa tuntun ti deede chronometrical ṣugbọn tun pese awọn onimọ-jinlẹ pẹlu apẹrẹ tuntun fun iseda funrararẹ.[3]
Iwọn agbara dogba ti a yasọtọ si iyọrisi oye imọ-jinlẹ ti iseda, ṣugbọn o ṣe pataki lati ni oye kini lilo awọn onimọran igba atijọ fi iru imọ yii. Gẹgẹbi irọyin ti imọ-ẹrọ ti fihan, awọn ara ilu Yuroopu igba atijọ ko ni awọn ikorira ti o jinlẹ si imọ iwulo. Ṣugbọn awọn agbegbe ti imọ-ijinlẹ le rii ikosile ti o wulo jẹ diẹ. Kàkà bẹ́ẹ̀, ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì ni a kà sí pàtàkì gẹ́gẹ́ bí ọ̀nà láti lóye ìṣẹ̀dá Ọlọ́run àti, nípa bẹ́ẹ̀, Ọlọ́run fúnra rẹ̀. Apeere ti o dara julọ ti iwa yii ni a rii ninu iwadi igba atijọ tiopiki .Imọlẹ , gẹgẹbi Genesisi ṣe kedere, wa laarin awọn ẹda akọkọ ti Ọlọrun. Ọ̀mọ̀wé akẹ́kọ̀ọ́jinlẹ̀ ti ọ̀rúndún kejìlá – 13thRobert Grosseteste ri ninu ina ni igba akọkọ ti Creative iwuri. Bí ìmọ́lẹ̀ ṣe ń tàn kálẹ̀, ó ṣẹ̀dá àyè àti ọ̀rọ̀, àti pé, nínú ìtumọ̀ rẹ̀ láti inú àyípo ìta ti àgbáyé, díẹ̀díẹ̀ ló fìdí rẹ̀ múlẹ̀ sínú àwọn àyíká ọ̀run. Lati loye awọn ofin ti itankale imọlẹ ni lati ni oye, ni diẹ ninu awọn ọna diẹ, iru ẹda.[3]
Lakoko ikẹkọ ina, awọn iṣoro pataki ni a ya sọtọ ati kọlu. Kini, fun apẹẹrẹ, niRainbow ? Kò ṣeé ṣe láti sún mọ́ òṣùmàrè láti lè rí ohun tó ń ṣẹlẹ̀ ní kedere, nítorí bí ẹni tí ń wòye ṣe ń rìn, bẹ́ẹ̀ náà ni òṣùmàrè náà ṣe rí. O dabi ẹni pe o dale lori wiwa ti ojo, nitorinaa awọn oniwadi igba atijọ wa lati mu Rainbow sọkalẹ lati ọrun wá sinu awọn ẹkọ wọn. Ìjìnlẹ̀ òye nípa irú ọ̀run òṣùmàrè lè wáyé nípa ṣíṣe àfarawé àwọn ipò tí òṣùmàrè ń ṣẹlẹ̀. Fun awọn oju ojo awọn oniwadi rọpo awọn boolu gilasi ṣofo ti o kun fun omi, ki Rainbow le ṣe iwadi ni igbafẹfẹ. Awọn ipinnu wiwulo nipa awọn ọrun-ojo le lẹhinna fa nipasẹ ro pe iwulo ti afiwera laarin awọn isun omi ojo ati awọn globes ti omi kun. Eyi jẹ pẹlu awọn arosinu ti o ṣoki pe iseda rọrun (ie, iṣakoso nipasẹ awọn ofin gbogbogbo diẹ) ati pe awọn ipa ti o jọra ni awọn idi kanna. Irú ẹ̀dá bẹ́ẹ̀ ni ohun tí a lè retí lọ́dọ̀ ọlọ́run ọlọ́gbọ́n, onínúure . Nitorinaa, arosinu naa le ni idaniloju gba.[3]
Awọn ọlọgbọn igba atijọ ko ni akoonu, gẹgẹbi apẹẹrẹ ti o wa loke ti fihan, lati tun ohun ti awọn atijọ ti sọ. Wọ́n fi àwọn ẹsẹ Ìwé Mímọ́ ìgbàanì tẹ́wọ́ gba àyẹ̀wò àríyànjiyàn. Nigbagbogbo, kikankikan ti ibawi naa jẹ ibamu taara si pataki imọ-jinlẹ ti iṣoro ti o kan. Iru bẹ ni ọran pẹluišipopada . Awọn ọlọgbọn igba atijọ ṣe ayẹwo gbogbo awọn ẹya ti iṣipopada pẹlu iṣọra nla, fun iseda ti išipopada ni awọn itumọ ti ẹkọ ẹkọ pataki .Thomas Aquinas lo dictum Aristotle, pe ohun gbogbo ti o n gbe ni gbigbe nipasẹ nkan miiran, lati fihan pe Ọlọrun gbọdọ wa, nitori bibẹẹkọ wiwa eyikeyi išipopada yoo tumọ si ifasẹyin ailopin ti awọn iṣipopada idi ṣaaju.[3]
O yẹ ki o han gbangba pe ko si rogbodiyan mimọ laarin imọ-jinlẹ ati ẹsin ni Aarin Aarin. Gẹ́gẹ́ bí Aquinas ti tọ́ka sí, Ọlọ́run ni ẹni tó kọ ìwé Ìwé Mímọ́ àti ìwé ìṣẹ̀dá. Ìtọ́nisọ́nà sí ìṣẹ̀dá jẹ́ ìmọ̀ ọgbọ́n orí, ẹ̀kọ́ tí ó jẹ́ àwòrán Ọlọrun nínú èyí tí a dá ènìyàn. Ìwé Mímọ́ jẹ́ ìṣípayá tààràtà, bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé ó nílò ìtumọ̀, nítorí àwọn àyọkà kan wà tí ó ṣókùnkùn tàbí tí ó ṣòro. Awọn iwe meji, nini onkọwe kanna, ko le tako ara wọn. Fun igba kukuru, imọ-jinlẹ ati ifihan rin ni ọwọ ni ọwọ. Aquinas fara balẹ̀ yí ìmọ̀ nípa ìṣẹ̀dá sínú ẹ̀kọ́ ìsìn rẹ̀, gẹ́gẹ́ bí ẹ̀rí rẹ̀ láti inú ìṣírò wíwà Ọlọrun . Ṣugbọn ti awọn imọran imọ-jinlẹ rẹ ti iṣipopada yẹ ki o koju laelae, dandan yoo jẹ ipenija ti ẹkọ nipa ẹkọ pẹlu. Nípa ṣíṣe iṣẹ́ sáyẹ́ǹsì sínú ẹ̀kọ́ ẹ̀kọ́ ìsìn rẹ̀ gan-an, ó fẹ́rẹ̀ẹ́ jẹ́ kó dá ẹ lójú pé lọ́jọ́ kan, ìforígbárí yóò wáyé. Awọn onimọ-jinlẹ yoo ṣe ẹgbẹ pẹlu imọ-jinlẹ ati awọn onimọ-jinlẹ pẹlu imọ-jinlẹ, lati ṣẹda irufin ti ko fẹ ni pataki.[3]
Ogo ti imọ-jinlẹ igba atijọ jẹ iṣọpọ rẹ ti imọ-jinlẹ, imọ-jinlẹ, ati imọ-jinlẹ sinu titobi nla ati odindi oye. O le ṣe akiyesi ti o dara julọ ni titobi julọ ti gbogbo awọn ewi igba atijọ, Dante'sAwada Atorunwa . Eyi jẹ cosmos Aristotelian pataki kan, ti o ni opin ati irọrun loye, lori eyiti Ọlọrun, Ọmọkunrin rẹ, ati awọn eniyan mimọ rẹ jọba. Eda eniyan ati Earth gba aarin naa, gẹgẹ bi o ti yẹ si aarin wọn ninu ero Ọlọrun. Àyíká mẹ́sàn-án ọ̀run àpáàdì jẹ́ àwọn ènìyàn tí lílo òmìnira ìfẹ́- inú wọn ti yọrí sí ìparun wọn. Purgatory ni awọn ẹlẹṣẹ ti o kere si tun ni agbara igbala. Awọn aaye ọrun ni awọn ti o gbala ati awọn eniyan mimọ kun. Ìlànà àdánidáfi ààyè sílẹ̀ sí ipò ipò ẹ̀mí bí ènìyàn ṣe gòkè lọ síhà ìtẹ́ Ọlọ́run. Irú ipò ọlá àṣẹ bẹ́ẹ̀ hàn nínú àwọn ètò àjọ ẹgbẹ́ òun ọ̀gbà àti ti ìṣèlú ní Yúróòpù ìgbàanì, Ọlọ́run, ọba aláṣẹ gíga jù lọ, sì fi ìdájọ́ òdodo àti ìfẹ́ ṣàkóso ìṣẹ̀dá rẹ̀. Gbogbo wọn ni ibamu ni ero agba aye nla kan, ọkan ko yẹ ki o kọ silẹ ni irọrun.[3]
Awọn jinde ti igbalode Imọ
àtúnṣeAṣẹ ti awọn iṣẹlẹ
àtúnṣePaapaa bi Dante ti n kọ iṣẹ nla rẹ, awọn ologun ti o jinlẹ n halẹ si awọn aye ti iṣọkan ti o ṣe ayẹyẹ. Iyara ti imotuntun imọ-ẹrọ bẹrẹ lati yara. Ni pataki ni Ilu Italia, awọn ibeere iṣelu ti akoko fun imọ-ẹrọ tuntun ni pataki, ati pe iṣẹ tuntun kan jade, ti ara ilu ati ti ologun.ẹlẹrọ . Awọn eniyan wọnyi koju awọn iṣoro ti o wulo ti o beere awọn ojutu ti o wulo.Leonardo da Vinci ni esan jẹ olokiki julọ ninu wọn, botilẹjẹpe o jẹ pupọ diẹ sii daradara. Oluyaworan ti oloye-pupọ, o ṣe iwadi ni pẹkipẹki anatomi eniyan lati le fun verisimilitude si awọn aworan rẹ. Gẹgẹbi alarinrin, o mọ awọn ilana ti o nira ti sisọ irin. Gẹgẹbi olupilẹṣẹ-oludari ti fọọmu ti iṣelọpọ iyalẹnu ti Renaissance ti a pe ni masque, o ṣe apẹrẹ ẹrọ idiju lati ṣẹda awọn ipa pataki . Ṣùgbọ́n gẹ́gẹ́ bí onímọ̀ ẹ̀rọ ológun ló ṣe kíyè sí ọ̀nà tí bọ́ǹbù amọ̀-ilẹ̀ tí wọ́n ń gbá sí lórí ògiri ìlú kan, ó sì tẹnu mọ́ ọn pé òpópónà náà kò tẹ̀ lé ìlà méjì tààrà—ìgòkè kan tí ó gúnlẹ̀ tí ó tẹ̀ lé e—gẹ́gẹ́ bí Aristotle ti sọ pé ó gbọ́dọ̀ ṣe. Leonardo ati awọn ẹlẹgbẹ rẹ nilo lati mọ iseda ni otitọ; ko si iye ẹkọ iwe le paarọ fun iriri gangan, tabi awọn iwe ko le fi aṣẹ wọn lelẹ lori awọn iyalẹnu. Nuhe Aristotle po zẹẹmẹ-basitọ etọn lẹ po dọ taidi dandannu tamẹnuplọnmẹ tọn ma nọ saba yí nuhe yè sọgan mọ po nukun edetiti tọn po zan gba. Imudani ti imoye atijọ ti lagbara pupọ lati fọ ni irọrun, ṣugbọn ṣiyemeji ilera kan bẹrẹ si farahan.[3]
Ibanujẹ pataki gaan akọkọ si itẹwọgba aṣa ti awọn alaṣẹ atijọ ni wiwa Aye Tuntun ni opin ọrundun 15th. Ptolemy, onímọ̀ ìjìnlẹ̀ sánmà àti onímọ̀ nípa ilẹ̀ ayé, ti tẹnu mọ́ ọn pé àwọn kọ́ńtínẹ́ǹtì mẹ́tẹ̀ẹ̀ta ti Yúróòpù, Áfíríkà, àti Éṣíà nìkan ló lè wà, àwọn ọ̀mọ̀wé Kristẹni láti St. Ṣùgbọ́n Ptolemy, St. Augustine, àti ọ̀pọ̀ àwọn aláṣẹ mìíràn ṣàṣìṣe. Imugboroosi iyalẹnu ti agbaye ti a mọ tun ṣiṣẹ lati ṣe iwuri fun ikẹkọ ti mathimatiki, nitori ọrọ ati olokiki n duro de awọn ti o le yi lilọ kiri si imọ-jinlẹ gidi ati igbẹkẹle .[3]
Ni o tobi apakan awọnRenesansi jẹ akoko ti iṣẹ-ṣiṣe ọgbọn ti ibà ti o yasọtọ si imularada pipe ti ohun-ini atijọ. Si awọn ọrọ Aristotelian ti o ti jẹ ipilẹ ti ero igba atijọ ni a ṣafikun awọn itumọ ti Plato, pẹlu iran rẹ ti awọn isunmọ mathematiki, ti Galen, pẹlu awọn adanwo rẹ ninu ẹkọ-ara ati anatomi, ati, boya julọ pataki julọ, ti Archimedes, ti o fihan bi o ṣe le ṣe fisiksi imọ-jinlẹ le ṣee ṣe ni ita ilana ilana imọ-jinlẹ ibile. Awọn esi ti o wà subversive.[3]
Ṣiṣawari fun igba atijọ ṣe awari opo kan ti awọn iwe afọwọkọ ti o ṣafikun itusilẹ ipinnu si itọsọna ninu eyiti imọ-jinlẹ Renesansi ti nlọ. Wọ́n mú àwọn ìwé àfọwọ́kọ wọ̀nyí láti jẹ́ kíkọ tàbí láti ròyìn ìgbòkègbodò àlùfáà, wòlíì, àti amòye olókìkí lákọ̀ọ́kọ́.Hermes Trismegistos . Ó jọ pé Hẹ́mísì wà nígbà ayé Mósè, àwọn ìwé Hermetic sì ní ìtàn ìṣẹ̀dá mìíràn nínú èyí tó fún ẹ̀dá èèyàn ní ipa tó ṣe pàtàkì gan-an ju ìtàn ìbílẹ̀ lọ. Ọlọ́run ti dá ẹ̀dá ènìyàn ní kíkún ní àwòrán rẹ̀: Ẹlẹ́dàá, kì í ṣe ẹranko tí ó ní ọgbọ́n lásán. Gbẹtọvi lẹ sọgan hodo apajlẹ Jiwheyẹwhe tọn gbọn nudida dali. Láti ṣe bẹ́ẹ̀, wọ́n gbọ́dọ̀ kẹ́kọ̀ọ́ àṣírí ìṣẹ̀dá, èyí sì lè ṣe bẹ́ẹ̀ nípa fífipá mú àwọn ìṣẹ̀dá láti mú wọn jáde nípasẹ̀ ìdálóró iná, ìparun, àti àwọn àfọwọ́kọ oníkẹ́míkà mìíràn. Èrè fún àṣeyọrí yóò jẹ́ ìyè ayérayé àti èwe, àti òmìnira kúrò lọ́wọ́ àìní àti àìsàn. Ó jẹ́ ìríran orí, ó sì mú kí èrò náà jáde pé, nípasẹ̀ ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì àti ìmọ̀ ẹ̀rọ, ìran ènìyàn lè yí ìṣẹ̀dá padà sí àwọn ìfẹ́-ọkàn rẹ̀. Eyi jẹ pataki wiwo ode oni ti imọ-jinlẹ, ati pe o yẹ ki o tẹnumọ pe o waye nikan ni ọlaju Iwọ-oorun. Ó ṣeé ṣe kó jẹ́ pé ìwà yìí ló jẹ́ kí Ìwọ̀ Oòrùn kọjá lọ sí Ìlà Oòrùn, lẹ́yìn ọ̀pọ̀ ọ̀rúndún ti ìrẹ̀wẹ̀sì, nínú ìlò ti ayé.[3]
Aṣa Hermetic tun ni awọn ipa pataki diẹ sii. Atilẹyin, gẹgẹ bi a ti mọ ni bayi, nipasẹ arosọ Platonist ti pẹ, awọn onkọwe Hermetic ti rhapsodized lori oye ati lori orisun ti ina, awọnOorun .Marsilio Ficino , olutumọ Florentine ti ọrundun 15th ti awọn mejeeji Plato ati awọn iwe Hermetic, kọ iwe adehun kan lori Oorun ti o sunmọ ibọriṣa. Akẹ́kọ̀ọ́ ọmọ ilẹ̀ Poland kan tó ń ṣèbẹ̀wò sí Ítálì ní ìbẹ̀rẹ̀ ọ̀rúndún kẹrìndínlógún jẹ́ èyí tó wú lórí. Pada ni Polandii, o bẹrẹ lati ṣiṣẹ lori awọn iṣoro ti eto astronomical Ptolemaic ti o farahan. Pẹlu ibukun ti ijọsin, eyiti o ṣe iranṣẹ ni deede bi iwe-aṣẹ kan,Nicolaus Copernicus gbéra láti sọ àwọn ohun èlò onímọ̀ ìjìnlẹ̀ sánmà di olooru, èyí tí ṣọ́ọ̀ṣì fi ń ṣe àwọn ìṣirò pàtàkì bẹ́ẹ̀ gẹ́gẹ́ bí àkókò tí ó yẹ fún Ọjọ́ Àjíǹde àti àwọn àjọyọ̀ mìíràn.[3]
Iyika ijinle sayensi
àtúnṣe
Copernicus
àtúnṣeNi 1543, bi o ti dubulẹ lori ibusun iku rẹ, Copernicus pari kika awọn ẹri ti iṣẹ nla rẹ; ó kú gẹ́gẹ́ bí a ti tẹ̀ ẹ́ jáde. TirẹDe revolutionibus orbium coelestium libri VI ("Awọn iwe mẹfa Nipa Awọn Iyika ti Orbs Ọrun") ni ṣiṣi silẹ ni iyipada ti awọn abajade rẹ tobi ju ti iṣẹlẹ ọgbọn miiran ninu itan-akọọlẹ ọmọ eniyan. AwọnIyika ti imọ- jinlẹ ṣe iyipada awọn ipo ironu ati ti iwalaaye ohun elo ninu eyiti iran eniyan ngbe, ati pe awọn ipa rẹ ko ti pari.[3]
Gbogbo eyi ni o ṣẹlẹ nipasẹ Copernicus daring lati gbe Oorun, kii ṣe Earth, ni aarin ti cosmos. Copernicus tọ́ka sí Hermes Trismegistos ní ti tòótọ́ láti fi dá ète yìí láre, èdè rẹ̀ sì jẹ́ Plato dáradára . Ṣugbọn o tumọ si iṣẹ rẹ bi iṣẹ to ṣe pataki ni imọ-jinlẹ , kii ṣe imọ-jinlẹ, nitorinaa o ṣeto lati ṣe idalare ni akiyesi ati mathematiki. Awọn esi je ìkan. Ni ọkan ọpọlọ, Copernicus dinku a complexity verging lori Idarudapọ to yangan ayedero. Awọn iṣipopada ti o han ẹhin-ati-jade ti awọn aye, eyiti o nilo ọgbọn oninuure lati gba laarin eto Ptolemaic , ni a le ṣe iṣiro fun o kan ni awọn ofin ti iṣipopada orbital ti Earth ti ara rẹ ti a ṣafikun tabi yọkuro lati awọn iṣipopada ti awọn aye. Iyatọ ni imọlẹ ayeraye tun ṣe alaye nipasẹ apapọ awọn iṣipopada yii. Awọn o daju wipe Mercury ati Venus a kò ri idakeji awọn Sun ni ọrun Copernicus salaye nipa gbigbe wọn orbits jo si Sun ju ti awọn Earth. Nitootọ, Copernicus ni anfani lati gbe awọn aye-aye ni ọna ti awọn ijinna wọn si Oorun nipa gbigbero awọn iyara wọn ati nitorinaa lati kọètò àwọn pílánẹ́ẹ̀tì , ohun kan tí ó ti bọ́ lọ́wọ́ Ptolemy. Eto yii ni irọrun, isokan , ati ifaya ẹwa ti o jẹ ki o jẹ aibikita fun awọn ti wọn ro pe Ọlọrun ni olorin giga julọ. Rẹ kii ṣe ariyanjiyan lile, ṣugbọn awọn akiyesi ẹwa ko yẹ ki o ṣe akiyesi ninu itan-akọọlẹ imọ-jinlẹ.[3]
Copernicus ko yanju gbogbo awọn iṣoro ti eto Ptolemaic. Ó ní láti tọ́jú díẹ̀ lára àwọn ohun èlò amúniṣọ̀kan ti àwọn ìpìpìpìlì àti àwọn àtúnṣe oníwọ̀n-ẹ̀kúnrẹ́rẹ́ mìíràn, àti pẹ̀lú àwọn ọ̀pá ìdarí Kristali Aristotel kan díẹ̀. Abajade jẹ diẹ sii, ṣugbọn kii ṣe ohun iyalẹnu tobẹẹ pe o paṣẹ ifọwọsi gbogbo agbaye lẹsẹkẹsẹ. Jù bẹ́ẹ̀ lọ, àwọn ìyọrísí kan wà tí ó fa ìdàníyàn púpọ̀: Kí nìdí tó fi yẹ kí orb crystalline tó ní Ayé yí oòrùn ká? Ati bawo ni o ṣe ṣee ṣe fun Earth funrarẹ lati yipo lori ipo rẹ lẹẹkan ni wakati 24 laisi sisọ gbogbo awọn nkan, pẹlu eniyan, kuro ni oke rẹ? Ko si fisiksi ti a mọ ti o le dahun awọn ibeere wọnyi, ati pe ipese iru awọn idahun ni lati jẹ ibakcdun aringbungbun ti iyipada ti imọ-jinlẹ.[3]
Diẹ sii wa ni ewu ju fisiksi ati imọ-jinlẹ, nitori ọkan ninu awọn ipa ti eto Copernican ti kọlu ni awọn ipilẹ ti awujọ ode oni. Ti Earth ba yipada ni ayika Oorun, lẹhinna awọn ipo ti o han gbangba ti awọn irawọ ti o wa titi yẹ ki o yipada bi Earth ṣe nlọ ni yipo rẹ. Copernicus ati awọn ẹlẹgbẹ rẹ ko le rii iru iyipada bẹ (ti a pe ni stellarparallax ), ati pe awọn itumọ meji nikan ni o ṣee ṣe lati ṣe alaye ikuna yii. Boya Earth wa ni aarin, ninu eyiti ọran ko si parallax lati nireti, tabi awọn irawọ ti jinna debi pe parallax kere ju lati rii. Copernicus yan igbehin ati nitorinaa ni lati gba cosmos nla kan ti o ni okeene aaye ofo. Wọ́n ti rò pé Ọlọ́run kò ṣe nǹkan kan lásán, nítorí náà àwọn ète wo ló lè dá àgbáálá ayé kan nínú èyí tí Ilẹ̀ Ayé àti ìran ènìyàn ti pàdánù nínú sánmà gbòòrò sí i? Lati gba Copernicus ni lati fi fun Dantean cosmos. Awọn ipo Aristotelian ti aaye awujọ, ipo iṣelu, ati imudara ẹkọ nipa ẹkọ yoo parẹ, lati rọpo nipasẹ fifẹ ati itele ti aaye Euclidean . O jẹ ifojusọna koro ati kii ṣe ọkan ti o ṣeduro ararẹ si pupọ julọ awọn onimọ-jinlẹ ọrundun 16th , ati nitorinaa imọran nla ti Copernicus wa lori ẹba ti ironu astronomical. Gbogbo àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ sánmà ló mọ̀ nípa rẹ̀, àwọn kan díwọ̀n ojú ìwòye tiwọn lòdì sí i, ṣùgbọ́n ìwọ̀nba díẹ̀ ni wọ́n fi ìháragàgà gba á.[3]
Ní ọ̀rúndún àti ààbọ̀ tí ó tẹ̀ lé Copernicus, àwọn ìgbòkègbodò onímọ̀ sáyẹ́ǹsì méjì tí ó rọrùn láti fòye mọ̀ ti wáyé. Akọkọ jẹ pataki, ekeji, imotuntun ati sintetiki . Wọ́n jọ ṣiṣẹ́ pọ̀ láti mú kí ayé ògbólógbòó di àbùkù àti, nígbẹ̀yìn-gbẹ́yín, láti fi ọ̀kan tuntun rọ́pò rẹ̀. Botilẹjẹpe wọn wa lẹgbẹẹ ẹgbẹ, awọn ipa wọn le ni irọrun diẹ sii ti wọn ba tọju wọn lọtọ.[3]
Tycho, Kepler, ati Galileo
àtúnṣe
Awọn lominu ni atọwọdọwọ bẹrẹ pẹlu Copernicus. O yori taara si awọn iṣẹ tiTycho Brahe , ti o wọn awọn alarinrin ati awọn ipo aye ni deede ju ti o ni ẹnikẹni ṣaaju ki o to. Ṣugbọn wiwọn nikan ko le pinnu laarin Copernicus ati Ptolemy, ati Tycho tẹnumọ pe Earth ko ni iṣipopada. Copernicus ṣe rọ Tycho lati gbe aarin Iyika ti gbogbo awọn aye aye miiran si Oorun. Láti ṣe bẹ́ẹ̀, ó ní láti jáwọ́ nínú àwọn ọ̀pá ìdiwọ̀n kristali Aristoteli tí wọ́n lè bá ara wọn jà. Tycho tun ṣe iyemeji lori ẹkọ Aristotelian ti pipe ti ọrun, nitori nigbati, ni awọn ọdun 1570, comet ati irawọ tuntun kan farahan, Tycho fihan pe wọn mejeji wa loke aaye Oṣupa. Boya awọn ipalara to ṣe pataki julọ ti o kọlu ni awọn ti a firanṣẹ nipasẹGalileo lẹhin ti awọn kiikan ti awọnẹrọ imutobi . Ni ọna ti o yara, o kede pe awọn oke-nla wa lori Oṣupa, awọn satẹlaiti ti o yika Jupiter, ati awọn aaye lori Oorun. Síwájú sí i, Ọ̀nà Milky náà ní àìlóǹkà ìràwọ̀ tí ẹnikẹ́ni kò fura pé ìwàláàyè wọn títí Galileo fi rí wọn. Níhìn-ín ni àríwísí tí ó ṣẹlẹ̀ ní ìpilẹ̀ṣẹ̀ ètò ìgbékalẹ̀ ayé ti Aristotle.[3]
Lákòókò kan náà, Galileo ń fi awò awọ̀nàjíjìn rẹ̀ wá ọ̀run, ní JámánìJohannes Kepler fi ọkàn rẹ̀ wá wọn. Awọn akiyesi kongẹ ti Tycho gba Kepler laaye lati ṣe iwari pe Mars (ati, nipasẹ afiwe , gbogbo awọn aye aye miiran) ko yipada ni Circle rara, ṣugbọn ni ellipse, pẹlu Oorun ni idojukọ kan. Ellipses so gbogbo awọn aye aye papọ ni isokan nla Copernican. The Keplerian cosmos wà julọ un-Aristotelian, ṣugbọn Kepler tọju rẹ awari nipa sin wọn ni fere impenetrable Latin prose ni onka awọn iṣẹ ti ko kaakiri jakejado.[3]
Ohun ti Galileo ati Kepler ko le pese, botilẹjẹpe wọn gbiyanju, jẹ yiyan si Aristotle ti o ni oye kanna. Ti Earth ba yipo lori ipo rẹ, lẹhinna kilode ti awọn nkan ko fò kuro? Ati kilode ti awọn nkan ti o lọ silẹ lati awọn ile-iṣọ ko ṣubu si iwọ-oorun bi Earth ṣe n yi lọ si ila-oorun labẹ wọn? Ati bawo ni o ṣe ṣee ṣe fun Earth, ti a daduro ni aaye ofo, lati lọ yika Sun-boya ni awọn iyika tabi awọn ellipses—laisi ohunkohun titari rẹ? Awọn idahun wà gun ni wiwa.[3]
Galileo kọlu awọn iṣoro ti Yiyi Earth ati Iyika rẹ nipasẹ itupalẹ ọgbọn. Awọn ara ko fò kuro ni Earth nitori pe wọn ko yiyi ni iyara gaan, botilẹjẹpe iyara wọn ga. Ni awọn iyipada fun iṣẹju kan, eyikeyi ara lori Earth n lọ laiyara ati, nitorinaa, ni itara diẹ lati fo kuro. Awọn ara ṣubu si ipilẹ awọn ile-iṣọ lati eyiti wọn ti sọ silẹ nitori pe wọn pin pẹlu ile-iṣọ yiyi ti Earth. Nitorinaa, awọn ara ti o wa tẹlẹ ṣe itọju iṣipopada yẹn nigbati a ba ṣafikun išipopada miiran. Nítorí náà, Galileo deduced , Bọọlu kan ti o lọ silẹ lati ori ọpa ti ọkọ oju omi ti n gbe yoo ṣubu ni ipilẹ ti mast. Ti wọn ba gba bọọlu laaye lati gbe lori ọkọ ofurufu petele kan, yoo tẹsiwaju lati gbe lailai. Nípa bẹ́ẹ̀, Galileo parí ọ̀rọ̀ rẹ̀ pé, àwọn pílánẹ́ẹ̀tì, tí wọ́n ti gbé e kalẹ̀ ní ìṣísẹ̀ oníyípo, ń bá a lọ láti máa rìn ní àyíká títí láé. Nitorinaa, awọn orbits Copernican wa. Galileo kò gba Kepler ká ellipses; láti ṣe bẹ́ẹ̀ ì bá ti túmọ̀ sí kíkọ ojútùú rẹ̀ sí ìṣòro Copernican tì.[3]
Kepler mọ pe iṣoro gidi kan wa pẹlu iṣipopada aye. Ó wá ọ̀nà láti yanjú rẹ̀ nípa bíbéèrè lọ́wọ́ agbára kan tí ó dà bí ẹni pé àgbáyé nínú ìṣẹ̀dá, èyíinì nioofa . A ti ṣe afihan Earth lati jẹ oofa nla nipasẹ William Gilbert ni ọdun 1600, Kepler si gba lori otitọ yii. Agbara oofa kan , Kepler jiyan, ti jade lati Oorun o si ti awọn aye-aye ni ayika ni awọn iyipo wọn, ṣugbọn ko le ṣe iwọn eyi dipo aiduro ati imọran ti ko ni itẹlọrun.[3]
Ni opin mẹẹdogun akọkọ ti ọrundun 17th Aristotelianism ti n ku ni iyara, ṣugbọn ko si eto itelorun lati gba ipo rẹ. Abajade jẹ iṣesi ṣiyemeji ati aibalẹ, nitori, gẹgẹ bi oluwoye kan ti sọ ọ, “Imọye-imọran titun pe gbogbo eniyan ni iyemeji.” O jẹ ofo yii ti o ṣe iṣiro pupọ fun aṣeyọri ti eto robi kan ti o dabaa nipasẹRené Descartes . Ọrọ ati išipopada ni o mu nipasẹ Descartes lati ṣe alaye ohun gbogbo nipasẹ awọn awoṣe ẹrọ ti awọn ilana adayeba, botilẹjẹpe o kilo pe iru awọn awoṣe kii ṣe ọna ti iseda ṣee ṣe ṣiṣẹ. Wọn pese “awọn itan ti o ṣeeṣe,” eyiti o dabi ẹni pe o dara ju alaye kankan lọ.[3]
Ologun pẹlu ọrọ ati išipopada, Descartes kolu awọn ipilẹ Copernican isoro. Awọn ara ni ẹẹkan ni iṣipopada, Descartes jiyan, wa ni iṣipopada ni laini taara ayafi ati titi ti wọn yoo fi yipada lati laini yii nipasẹ ipa ti ara miiran. Gbogbo awọn iyipada ti iṣipopada jẹ abajade iru awọn ipa bẹẹ. Nitorinaa, bọọlu naa ṣubu ni ẹsẹ ti mast nitori, ayafi ti ara miiran ba lu, o tẹsiwaju lati gbe pẹlu ọkọ oju omi naa. Awọn aye aye n lọ ni ayika Oorun nitori pe wọn ti yika nipasẹ awọn iji lile ti ọrọ arekereke ti o kun gbogbo aaye. Awọn awoṣe ti o jọra ni a le kọ si akọọlẹ fun gbogbo awọn iyalẹnu; eto Aristotelian le rọpo nipasẹ Cartesian. Iṣoro pataki kan wa, sibẹsibẹ, ati pe o to lati mu Cartesianism silẹ. Nkan Cartesian ati išipopada ko ni idi, tabi ko dabi pe imoye Descartes nilo ikopa lọwọ ti ọlọrun kan. The Cartesian cosmos, gẹgẹ bi Voltaire nigbamii ti sọ, dabi aago kan ti a ti egbo soke ni awọn ẹda ati ki o tẹsiwaju lati tile si ayeraye.[3]
Imọ ati awọn Iyika ile ise
àtúnṣeO ti pẹ ti jẹ imọran ti o wọpọ pe igbega ti imọ-jinlẹ ode oni ati Iyika Ile-iṣẹ ni asopọ pẹkipẹki. O nira lati ṣafihan eyikeyi ipa taara ti awọn iwadii imọ-jinlẹ lori dide ti aṣọ tabi paapaa ile-iṣẹ irin ni Ilu Gẹẹsi nla, ile ti Iyika Iṣẹ, ṣugbọn dajudaju ibajọra wa ni ihuwasi lati rii ni imọ-jinlẹ ati ile-iṣẹ ibẹrẹ . Akiyesi isunmọ ati iṣọra iṣọra ti o yori si iṣamulo iṣe jẹ ihuwasi ti awọn oniṣẹ ile-iṣẹ mejeeji ati awọn adanwo bakanna ni ọrundun 18th. Ojuami kan ti olubasọrọ taara ni a mọ: eyun,Awọn anfani James Watt ni ṣiṣe ti Newcomen steam engine , anfani ti o dagba lati iṣẹ rẹ gẹgẹbi ẹrọ imọ-ẹrọ ati pe o yorisi idagbasoke rẹ ti condenser ti o yatọ ti o jẹ ki ẹrọ ti nmu ẹrọ jẹ orisun agbara ile-iṣẹ ti o munadoko. Ṣugbọn, ni gbogbogbo, Iyika Ile-iṣẹ tẹsiwaju laisi iranlọwọ imọ-jinlẹ taara pupọ. Sibẹsibẹ ipa agbara ti imọ-jinlẹ ni lati jẹrisi pataki pataki.[3]
Ohun ti imọ-jinlẹ ti a funni ni ọrundun 18th ni ireti pe akiyesi iṣọra ati idanwo le mu iṣelọpọ ile-iṣẹ pọ si ni pataki. Ni diẹ ninu awọn agbegbe, o ṣe. AmọkokoJosiah Wedgwood kọ iṣowo rẹ ti o ṣaṣeyọri lori ipilẹ ikẹkọ iṣọra ti awọn amọ ati awọn glazes ati nipasẹ ipilẹṣẹ awọn ohun elo bii pyrometer pẹlu eyiti lati ṣe iwọn ati ṣakoso awọn ilana ti o gba. Kii ṣe, sibẹsibẹ, titi di idaji keji ti ọrundun 19th pe imọ-jinlẹ ni anfani lati pese iranlọwọ pataki nitootọ si ile-iṣẹ. O jẹ nigbana ni imọ-jinlẹ ti metallurgy ti gba laaye titọ awọn irin alloy si awọn pato ile-iṣẹ, ti imọ-jinlẹ ti kemistri yọọda ẹda ti awọn nkan tuntun, bii awọn awọ aniline, ti pataki ile-iṣẹ pataki, ati pe ina ati oofa ni a lo ninu ina dynamo ati mọto. Titi di akoko yẹn o ṣee ṣe ki imọ-jinlẹ jere diẹ sii lati ile-iṣẹ ju ọna miiran lọ. O jẹ ẹrọ atẹgun ti o ṣafihan awọn iṣoro ti o mu, nipasẹ ọna wiwa fun imọ-ẹrọ ti agbara nya si , si ẹda ti thermodynamics. Ni pataki julọ, bi ile-iṣẹ ṣe nilo idiju diẹ sii ati ẹrọ inira , ile-iṣẹ irinṣẹ ẹrọ ni idagbasoke lati pese ati, ninu ilana, jẹ ki iṣelọpọ ti elege diẹ sii ati awọn ohun elo imudara fun imọ-jinlẹ. Bí ìmọ̀ sáyẹ́ǹsì ti yí padà láti inú ayé ojoojúmọ́ sí ayé àwọn ọ̀tọ̀mù àti àwọn molecule, àwọn ìṣàn iná mànàmáná àti àwọn pápá oofa, microbes àti virus, àti nebulae àti àwọn ìṣùpọ̀ ìràwọ̀, àwọn ohun èlò túbọ̀ ń pèsè ìsopọ̀ pẹ̀lú àwọn ìṣẹ̀lẹ̀ ìṣẹ̀lẹ̀. Awò awò-awọ̀nàjíjìn ńlá kan tí ń sọ̀rọ̀ dà nù, tí iṣẹ́ aago dídín-ń-tín ń darí láti ṣàkíyèsí nebulae jẹ́ ọ̀pọ̀lọpọ̀ ọ̀rọ̀ ilé iṣẹ́ wúwo ní ọ̀rúndún kọkàndínlógún gẹ́gẹ́ bí ọkọ̀ arìnrìn-àjò afẹ́ àti ọkọ̀ ojú omi.[3]
Iyika Iṣẹ-iṣẹ ni ipa pataki kan siwaju si idagbasoke ti imọ-jinlẹ ode oni. Ireti ti lilo imọ-jinlẹ si awọn iṣoro ti ile-iṣẹ ṣiṣẹ lati ṣe atilẹyin atilẹyin gbogbogbo fun imọ-jinlẹ. Ni igba akọkọ ti nla ijinle sayensi ile-iwe ti awọn igbalode aye, awọnÉcole Polytechnique ni Paris, ti a da ni 1794 lati fi awọn abajade ti imọ-jinlẹ si iṣẹ Faranse. Ipilẹṣẹ awọn ikun diẹ siiAwọn ile-iwe imọ-ẹrọ ni awọn ọdun 19th ati 20th ṣe iwuri itankale kaakiri ti imọ-jinlẹ ati pese aye siwaju fun ilosiwaju imọ-jinlẹ. Awọn ijọba, ni awọn iwọn oriṣiriṣi ati ni awọn oṣuwọn oriṣiriṣi, bẹrẹ atilẹyin imọ-jinlẹ paapaa taara diẹ sii, nipa ṣiṣe awọn ifunni owo si awọn onimọ-jinlẹ, nipasẹ ipilẹ awọn ile-iṣẹ iwadii, ati nipa fifun awọn ọlá ati awọn ifiweranṣẹ osise lori awọn onimọ-jinlẹ nla. Ni opin ọrundun 19th, ọlọgbọn-imọ-jinlẹ ti ara ẹni ti o tẹle awọn ire ikọkọ rẹ ti fi ọna fun onimọ-jinlẹ alamọdaju pẹlu ipa ti gbogbo eniyan.[3]
Iṣọtẹ fifehan (The Romantic Revolt)
àtúnṣeBoya laiseaniani, iṣẹgun ti awọn mekaniki Newtonian ṣe idasi kan, ọkan ti o ni awọn ipa pataki fun idagbasoke imọ-jinlẹ siwaju sii. Awọn ipilẹṣẹ rẹ jẹ pupọ ati idiju, ati pe o ṣee ṣe nibi lati dojukọ ọkan nikan, ti o ni nkan ṣe pẹlu ọlọgbọn ara JamaniImmanuel Kant . Kant koju igbẹkẹle Newtonian pe onimọ-jinlẹ le ṣe abojuto taara pẹlu awọn nkan ti o ni imọlara gẹgẹbi awọn ọta, awọn ohun elo ina, tabi ina. Dipo, Kant tẹnumọ, gbogbo ohun ti ọkan eniyan le mọ niologun . Axiom epistemological yii ni ominira awọn Kantians lati ni lati loyun ti awọn ipa bi ti o wa ninu awọn patikulu kan pato ati aile yipada. O tun gbe tcnu tuntun lori aaye laarin awọn patikulu; nitõtọ, ti o ba ti ọkan eliminated awọn patikulu patapata, nibẹ wà nikan aaye ti o ni awọn ipa. Lati awọn ero meji wọnyi ni awọn ariyanjiyan ti o lagbara lati wa, akọkọ, fun awọn iyipada ati itoju awọn ipa ati, keji, funero aaye bi a oniduro ti otito. Ohun ti o jẹ ki oju-iwoye Romantic jẹ pe ero ti nẹtiwọki ti awọn ologun ni aaye ti so cosmos sinu isokan kan ninu eyiti gbogbo awọn ipa ni o ni ibatan si gbogbo awọn miiran, ki agbaye gba abala ti ohun-ara agba aye. Gbogbo rẹ̀ tóbi ju àkópọ̀ gbogbo ẹ̀yà ara rẹ̀ lọ, ọ̀nà sí òtítọ́ sì ni ìrònú gbogbo rẹ̀, kì í ṣe ìtúpalẹ̀.[3]
Kini Romantics , tabi Àwọn onímọ̀ ọgbọ́n orí ẹ̀dá , gẹ́gẹ́ bí wọ́n ṣe ń pe ara wọn, lè rí i pé ó farapamọ́ sí àwọn ẹlẹgbẹ́ wọn Newtonian ní a ṣàfihàn rẹ̀.Hans Christian Ørsted . O rii pe ko ṣee ṣe lati gbagbọ pe ko si asopọ laarin awọn ipa ti ẹda. Ibaṣepọ kemikali , ina, ooru, oofa, ati ina gbọdọ, o jiyan, nirọrun jẹ awọn ifihan oriṣiriṣi ti awọn ipa ipilẹ ti ifamọra ati imunibinu. Ni ọdun 1820 o fihan pe ina mọnamọna ati oofa jẹ ibatan, fun gbigbe ti ṣiṣan itanna nipasẹ okun waya kan kan abẹrẹ oofa ti o wa nitosi. Awari ipilẹ yii ti ṣawari ati lo nilokulo nipasẹMichael Faraday , ẹniti o lo gbogbo igbesi aye imọ-jinlẹ rẹ ni iyipada agbara kan sinu omiiran. Nipa ifọkansi lori awọn ilana ti awọn agbara ti a ṣe nipasẹ awọn ṣiṣan ina mọnamọna ati awọn oofa, Faraday gbe awọn ipilẹ fun imọ-jinlẹ aaye , ninu eyiti agbara ti eto kan ti waye lati tan kaakiri gbogbo eto ati kii ṣe agbegbe ni awọn patikulu gidi tabi awọn apanilẹrin .[3]
Awọn iyipada ti agbara dandan gbe ibeere ti itoju ti agbara dide. Njẹ ohunkohun ti o sọnu nigbati agbara itanna ba yipada si agbara oofa, tabi sinu ooru tabi ina tabi ibaramu kemikali tabi agbara ẹrọ? Faraday, lẹẹkansi, pese ọkan ninu awọn tete idahun ninu rẹ meji awọn ofin ti electrolysis, da lori esiperimenta akiyesi ti o oyimbo kan pato iye ti itanna "ipa" decomposed oyimbo kan pato oye ti kemikali oludoti. Iṣẹ yi ti a atẹle nipa tiJames Prescott Joule ,Robert Mayer, atiHermann von Helmholtz , ọkọọkan wọn de isọdọkan ti ipilẹ pataki si gbogbo imọ-jinlẹ, ilana tiitoju ti agbara .[3]
Awọn onimọ-jinlẹ nipa iseda jẹ awọn onimọran nipataki ti o ṣe agbejade awọn iyipada ti awọn ipa nipasẹ ifọwọyi adanwo ọlọgbọn. Ṣiṣayẹwo iru awọn agbara ipilẹ jẹ anfani bi daradara lati idagbasoke iyara ti mathimatiki. Ni awọn 19th orundun iwadi ti ooru ti a yipada si awọn Imọ ti thermodynamics, da ìdúróṣinṣin lori mathematiki onínọmbà; imọran ti ara ilu Newtonian ti ina ti rọpo nipasẹAugustin-Jean Fresnel's mathematiki fafa imo ero undulatory; ati awọn iyalẹnu ti ina ati oofa ni a sọ distilled sinu fọọmu mathematiki kukuru nipasẹ William Thomson (Oluwa Kelvin ) atiJames Akọwe Maxwell . Ni opin ọrundun, o ṣeun si ipilẹ ti itọju agbara ati ofin keji ti thermodynamics , agbaye ti ara han pe o ni oye patapata ni awọn ofin ti eka ṣugbọn awọn fọọmu mathematiki kongẹ ti n ṣapejuwe ọpọlọpọ awọn iyipada ẹrọ ni diẹ ninu ether ti o wa labẹ .[3]
Aye submicroscopic ti ohun eloawọn ọta di bakanna ni oye ni ọrundun 19th. Bibẹrẹ pẹluIdaniloju pataki ti John Dalton pe awọn ẹya atomiki yatọ si ara wọn nikan ni awọn iwuwo wọn, awọn onimọ-jinlẹ ni anfani lati ṣe idanimọ nọmba ti o pọ si ti awọn eroja ati lati fi idi awọn ofin ti n ṣalaye awọn ibaraẹnisọrọ wọn. Ilana ti iṣeto nipasẹ siseto awọn eroja ni ibamu si awọn iwuwo atomiki wọn ati awọn aati wọn. Abajade naa jẹtabili igbakọọkan , ti a ṣe nipasẹDmitry Mendeleyev , eyi ti o tumo si wipe diẹ ninu awọn iru subatomic be labẹ ipilẹ awọn agbara. Ìgbékalẹ̀ yẹn lè mú kí àwọn ànímọ́ pọ̀ sí i, ní tipa bẹ́ẹ̀ mú àsọtẹ́lẹ̀ àwọn onímọ̀ ọgbọ́n orí ti ọ̀rúndún kẹtàdínlógún ṣẹ, tí a fi hàn ní àwọn ọdún 1870 láti ọ̀pọ̀ ọdún sẹ́yìn.Joseph-Achille Le Bel atiJacobus van 't Hoff , ti awọn iwadi ti awọn kemikali Organic ṣe afihan ibamu laarin iṣeto ti awọn atomu tabi awọn ẹgbẹ ti awọn ọta ni aaye ati awọn kemikali pato ati awọn ohun-ini ti ara.[3]
Ipilẹṣẹ ti igbalodeisedale
àtúnṣeIwadi nkan ti o wa laaye ni o jinna lẹhin fisiksi ati kemistri , ni pataki nitori awọn ohun alumọni jẹ eka pupọ diẹ sii ju awọn ara alailẹmi tabi awọn ipa. Harvey ti fihan pe nkan alãye le ṣe iwadi ni idanwo, ṣugbọn aṣeyọri rẹ duro nikan fun ọgọrun ọdun meji. Fun akoko yii, ọpọlọpọ awọn ọmọ ile-iwe ti iseda aye ni lati ni itẹlọrun lati ṣe iyatọ awọn fọọmu gbigbe bi o ti dara julọ ti wọn le ati lati gbiyanju lati ya sọtọ ati ṣe iwadi awọn apakan ti awọn eto igbe laaye.[3]
Gẹ́gẹ́ bí a ti rí i, ògìdìgbó àwọn àkànlò tuntun nínú ẹ̀kọ́ ewéko àti ẹ̀kọ́ ẹ̀kọ́ nípa ẹranko fi ìpayà ńláǹlà sí.taxonomy . Igbesẹ nla kan siwaju ni a gbe ni ọrundun 18th nipasẹ onimọ-jinlẹ SwedishCarl von Linné —tí a mọ̀ nípasẹ̀ orúkọ rẹ̀ tí a ti sọ èdè Látìn, Linnaeus—ẹni tí ó gbé ìgbékalẹ̀ ìfòyebánilò kan, tí ó bá jẹ́ ọ̀nà kan tí ó jẹ́ àtọwọ́dọ́wọ́, tí ó jẹ́ ti orúkọ-orúkọ binomial . Ipilẹṣẹ atọwọda ti eto Linnaeus, ni idojukọ bi o ti ṣe lori awọn ẹya bọtini diẹ nikan, ṣe iwuri ibawi ati awọn igbiyanju ni awọn ọna ṣiṣe adayeba diẹ sii. Ifarabalẹ ti a npe ni bayi si oni-ara ni apapọ ṣe iranlọwọ fun imọ- jinlẹ ti ndagba pe awọn eya ni asopọ ni iru ibatan jiini kan, imọran ti akọkọ ṣe alaye nipa imọ-jinlẹ nipasẹJean-Baptiste, chevalier de Lamarck .[3]
Awọn iṣoro ti o ba pade ni titọka akojọpọ nla ti awọn invertebrates ni Ile ọnọ ti Itan Adayeba ni Ilu Paris mu Lamarck daba peeya yipada nipasẹ akoko. Ọ̀rọ̀ yìí kì í ṣe ìyípadà tó bẹ́ẹ̀ gẹ́gẹ́ bó ṣe sábà máa ń yà á, nítorí bó tilẹ̀ jẹ́ pé ó bí àwọn Kristẹni kan tí wọ́n ń ka ìwé Jẹ́nẹ́sísì ní ti gidi, àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ ẹ̀dá, tí wọ́n ṣàkíyèsí bí wọ́n ṣe ń bo àwọn ìrísí àdánidá sí òmíràn ti ti ń bá èrò náà ṣeré fún ìgbà díẹ̀. Eto Lamarck kuna lati ni ifọwọsi gbogbogbo ni pataki nitori pe o gbarale kemistri igba atijọ fun awọn aṣoju idi rẹ ati pe o farahan lati tọka wiwakọ mimọ si pipe ni apakan ti awọn ohun alumọni. O tun tako nipasẹ ọkan ninu awọn onimọ-jinlẹ ti o lagbara julọ ati awọn anatomists afiwera ti ọjọ naa,Georges Cuvier , ti o ṣẹlẹ lati ya Genesisi oyimbo gangan. Laibikita atako Cuvier, sibẹsibẹ, imọran wa laaye ati nikẹhin a gbega si ipo imọ-jinlẹ nipasẹ awọn iṣẹ tiCharles Darwin . Darwin ko nikan kojọpọ ọrọ ti data ti o ṣe atilẹyin imọran ti iyipada ti ẹda, ṣugbọn o tun ni anfani lati daba ilana kan nipasẹ eyiti iru itankalẹ le waye laisi ipadabọ si miiran ju awọn idi adayeba lasan. Ilana naa jẹ yiyan adayeba , ni ibamu si eyiti awọn iyatọ iṣẹju ninu awọn ọmọ ni o ṣe ojurere tabi yọkuro ninu idije fun iwalaaye, ati pe o gba imọran ti itankalẹ lati ni oye pẹlu asọye nla. Iseda ti dapọ ati lẹsẹsẹ awọn iṣelọpọ tirẹ, nipasẹ awọn ilana ti o ṣakoso lasan nipasẹ aye, nitorinaa awọn ohun alumọni ti o ye wa dara julọ si agbegbe iyipada nigbagbogbo .[3]
ti DarwinLori Ipilẹṣẹ Awọn Eya nipasẹ Awọn ọna ti Aṣayan Adayeba, tabi Itoju Awọn Ere-ije Ifẹ ni Ijakadi fun Igbesi aye , ti a tẹjade ni 1859, mu aṣẹ wa si agbaye ti awọn ohun alumọni. A iru isokan ni airi ipele ti a ti mu nipa awọncell yii kede nipaTheodor Schwann atiMatthias Schleiden ni ọdun 1838, nipa eyiti a ṣe mu awọn sẹẹli duro lati jẹ awọn ipin ipilẹ ti gbogbo awọn sẹẹli alãye. Awọn ilọsiwaju ninu maikirosikopu lakoko ọrundun 19th jẹ ki o ṣee ṣe diẹdiẹ lati fi awọn ipilẹ ipilẹ ti awọn sẹẹli han, ati ilọsiwaju ni iyara ninu biochemistry jẹ ki iwadii timotimo ti ẹkọ ẹkọ-ara cellular. Ni opin ọrundun naa, imọlara gbogbogbo ni pe fisiksi ati kemistri ti to lati ṣapejuwe gbogbo awọn iṣẹ pataki ati pe nkan ti o wa laaye, labẹ awọn ofin kanna bi ohun aisimi, yoo mu awọn aṣiri rẹ jade laipẹ. Wiwo idinku yii ni a ṣe afihan ni aṣeyọri ninu iṣẹ tiJacques Loeb , ti o fihan pe awọn ohun ti a npe ni instincts ni awọn ẹranko kekere ko jẹ nkan diẹ sii ju awọn aati physicochemical, eyiti o fi aami siawọn ilẹ nwaye .[3]
Iyika ti o yanilenu julọ ni isedale ti ọrundun 19th ni eyiti a ṣẹda nipasẹ imọ-jinlẹ germ tiarun , asiwaju nipasẹLouis Pasteur ni France atiRobert Koch ni Germany. Nipasẹ awọn iwadii wọn, awọn kokoro arun ti han lati jẹ awọn idi pataki ti ọpọlọpọ awọn arun. Nípasẹ̀ àwọn ọ̀nà àjẹsára tí Pasteur kọ́kọ́ gbé kalẹ̀ , díẹ̀ lára àwọn àrùn tó lágbára jù lọ nínú ẹ̀dá ènìyàn ni a mú sábẹ́ ìdarí.[3]
Iyika ọrundun ogun (20th)
àtúnṣeNi opin ti awọn 19th orundun, ala ti awọn titunto si ti iseda fun awọn anfaani ti eda eniyan, akọkọ han ni gbogbo ọrọ rẹ nipa Sir Francis Bacon , dabi enipe lori etibebe ti riri. Imọ ti nlọ siwaju ni gbogbo awọn iwaju, idinku aimọkan ati iṣelọpọ awọn irinṣẹ tuntun fun imudara ipo eniyan. Imọye, iwoye onipin ti agbaye n yọ jade diẹdiẹ lati awọn ile-iṣere ati awọn ile-ẹkọ giga. Savant kan lọ titi debi lati ṣe aanu fun awọn ti yoo tẹle oun ati awọn ẹlẹgbẹ rẹ, nitori wọn, o ro pe, ko ni nkankan lati ṣe ju wiwọn nkan lọ si aaye eleemewa ti o tẹle.[3]
Ṣugbọn igbẹkẹle oorun yii ko pẹ. Iṣoro didanubi kan ni pe itankalẹ ti o jade nipasẹ awọn ọta ti fihan pe o nira pupọ lati dinku si awọn ipilẹ ẹrọ ti a mọ. Pataki ju,fisiksi rii ara rẹ ti o gbẹkẹle siwaju ati siwaju sii lori awọn ohun-ini arosọ ti nkan kan, awọnether , ti o safihan agidi. Laarin igba ti ọdun 10 kukuru, ni aijọju ọdun 1895–1905, awọn wọnyi ati awọn iṣoro ti o jọmọ wa si ori kan wọn si ba eto mechanistic run ti ọrundun 19th ti kọ laalaa. Awari ti X egungun ati radioactivity fi ohun airotẹlẹ titun complexity ninu awọn be ti awọn ọta. Ojutu Max Planck si iṣoro ti itọsi igbona ṣe afihan ifasilẹ kan sinu ero ti agbara ti ko ṣe alaye ni awọn ofin ti thermodynamics kilasika. Julọ disturbing ti gbogbo, awọn enunciation ti awọn pataki yii tiibatan nipaAlbert Einstein ni ọdun 1905 kii ṣe iparun ether nikan ati gbogbo awọn fisiksi ti o da lori rẹ ṣugbọn tun ṣe atunṣe fisiksi gẹgẹbi iwadi ti awọn ibatan laarin awọn alafojusi ati awọn iṣẹlẹ, dipo awọn iṣẹlẹ funrararẹ. Ohun ti a ṣe akiyesi, ati nitori naa ohun ti o ṣẹlẹ, ni a sọ pe o jẹ iṣẹ ti ipo oluwoye ati išipopada ti o ni ibatan si awọn iṣẹlẹ miiran. Aaye pipe jẹ itan-akọọlẹ. Awọn ipilẹ ti fisiksi ṣe ewu lati ṣubu.[3]
Iyika ode oni ni fisiksi ko tii ni kikun ni kikun nipasẹ awọn onimọ-itan ti imọ-jinlẹ . Ó tọ́ láti sọ pé àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì ti ṣàṣeyọrí láti ní ìbámu pẹ̀lú gbogbo àbájáde ìbínú ti ìbẹ̀rẹ̀pẹ̀pẹ̀ fisiksi ti ọ̀rúndún 20 ṣùgbọ́n ní àwọn ọ̀nà tí ó mú kí fisiksi tuntun yàtọ̀ pátápátá sí ti àtijọ́. Awọn awoṣe ẹrọ ko ṣe itẹwọgba mọ, nitori awọn ilana wa (bii ina) eyiti ko si awoṣe deede ti a le kọ. Ko si ohun to le physicists sọrọ pẹlu igboiya ti ara otito, sugbon nikan ti awọn iṣeeṣe ti ṣiṣe awọn wiwọn.[3]
Gbogbo eyi ti a sọ, ko si iyemeji pe imọ-jinlẹ ni ọrundun 20 ṣiṣẹ awọn iyalẹnu. Fisiksi tuntun naa—ijumọ, awọn mekaniki kuatomu , fisiksi patiku—le ti binu ni oye ti o wọpọ, ṣugbọn o jẹ ki awọn onimọ-jinlẹ ṣe iwadii si awọn opin ti otitọ ti ara. Awọn ohun elo wọn ati mathimatiki gba awọn onimọ-jinlẹ ode oni laaye lati ṣe afọwọyi awọn patikulu subatomic pẹlu irọrun ojulumo, lati tun ṣe akoko akọkọ ti ẹda, ati lati ṣe akiyesi igbekalẹ nla ati ayanmọ ipari ti agbaye.[3]
Orundun mokanlelogun (21st)
àtúnṣeNi awọn 21st orundun Iyika ni fisiksi dà lori sinu kemistri ati isedale ati ki o yori si laipẹ-ti awọn agbara fun ifọwọyi ti awọn ọta ati moleku ati ti awọn sẹẹli ati awọn ẹya jiini wọn. Àwọn onímọ̀ sáyẹ́ǹsì máa ń ṣe àwọ̀n molikula lóde òní gẹ́gẹ́ bí ọ̀ràn ẹ̀kọ́ òtítọ́, wọ́n máa ń gé àwọn ohun alààyè tí wọ́n bá fẹ́.Imọ-ẹrọ Jiini ati idagbasoke ti o tẹle tiṣiṣatunṣe pupọ , ọna ti o peye ati lilo daradara fun iyipada DNA, jẹ ki ilowosi eniyan ti nṣiṣe lọwọ ninu ilana itiranya ati pe o ṣee ṣe lati ṣe telo awọn oganisimu laaye, pẹlu ara eniyan, si awọn iṣẹ ṣiṣe kan pato. Iyika ijinle sayensi keji le jẹri, fun rere tabi aisan, ọkan ninu awọn iṣẹlẹ pataki julọ ninu itan-akọọlẹ ọmọ eniyan.[3]
|
Àyọkà yìí tàbí apá rẹ̀ únfẹ́ àtúnṣe sí. Ẹ le fẹ̀ jù báyìí lọ tàbí kí ẹ ṣàtúnṣe rẹ̀ lọ́nà tí yíò mu kúnrẹ́rẹ́. Ẹ ran Wikipedia lọ́wọ́ láti fẹ̀ẹ́ jù báyìí lọ. |
- ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Science
- ↑ https://www.americanscientist.org/article/and-all-was-light
- ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 3.16 3.17 3.18 3.19 3.20 3.21 3.22 3.23 3.24 3.25 3.26 3.27 3.28 3.29 3.30 3.31 3.32 3.33 3.34 3.35 3.36 3.37 3.38 3.39 3.40 3.41 3.42 3.43 3.44 3.45 3.46 3.47 3.48 3.49 3.50 3.51 3.52 3.53 3.54 3.55 3.56 3.57 3.58 3.59 3.60 3.61 3.62 3.63 3.64 3.65 3.66 3.67 3.68 3.69 3.70 3.71 3.72 3.73 3.74 https://www.britannica.com/science/history-of-science/Science-as-natural-philosophy